Ο Πράσινος Πατριάρχης…

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ

23.12.2009 Τεύχος 9550
Ο Πράσινος Πατριάρχης…
Εβρέν Δεδέ

Πρώτος, ο Αλ Γκόρ αποκαλεί «Πράσινο Πατριάρχη» τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Ο Αλ Γκορ αφιερώθηκε στα θέματα καταπολέμησης κλιματικών αλλαγών, αφού έχασε στις εκλογές του 2000 με μικρή διαφορά από τον Τ. Μπούς, και σε αυτό το πλαίσιο επισκέφτηκε μια σειρά από χώρες, ανάμεσα τους και η Τουρκία. Στις χώρες που επισκέφτηκε, περιέγραψε στις κυβερνήσεις αλλά και στον κόσμο τις επιδράσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη και τους κινδύνους που περιμένουν την γη στο μέλλον, προειδοποιώντας τους να πάρουν μέτρα. Μετά από αυτές τις προσπάθειες του, το 2007 βραβεύτηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Συνεπώς, όταν ο Αλ Γκόρ χαρακτήρισε τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο «Πράσινο Πατριάρχη», δεν νομίζω πως χρειάζεται να περιγράψω ότι τόνιζε την ευαισθησία του Πατριάρχη για το περιβάλλον και τις πρωτοβουλίες του πάνω στο θέμα αυτό.

Υπάρχει ένας σκληρός πυρήνας στην Τουρκία γύρω από το θέμα της «οικουμενικότητας» του Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Αυτή η παράνοια, που βασίζεται στην θεωρία ότι το Φανάρι θα γίνει σαν το Βατικανό, δεν μπορεί να κατανοήσει το γεγονός ότι ο Πατριάρχης είναι ο πιο δραστήριος θρησκευτικός ηγέτης στον κόσμο, ο οποίος μέσω συμποσίων φέρνει κοντά θρησκευτικούς λειτουργούς, επιστήμονες, πολιτικούς και περιβαλλοντολόγους με διαφορετικές πολιτικές και θρησκευτικές απόψεις και τους παροτρύνει να συνεργαστούν πάνω σε οικολογικά θέματα. Ενώ αυτή η δυναμικότητα του Πατριάρχη, ο οποίος μπορεί να φέρει κοντά όλον τον κόσμο, δίνει την ευκαιρία ακόμα και στην Τουρκία να πρωταγωνιστήσει σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον. Βέβαια υπάρχει ανάγκη για μυαλά που θα μπορέσουν να αντιληφτούν τούτο το πράγμα και θα μπορέσουν να δουν αυτά που θα προσφέρει στην Τουρκία η «οικουμενικότητα» του Πατριάρχη.

Οι επιστήμονες, λόγω των σπουδών τους, δεν εμπιστεύονται τους θρησκευτικούς λειτουργούς, ισχύει βέβαια και το αντίστροφο. Μπορεί αρχικά να προσέγγισαν με την ίδια καχυποψία και τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Ο Βραζιλιάνος επιστήμονας Δρ. Antonio Nobre, ο οποίος είχε προσκαλεστεί σε ένα από τα συμπόσια του Πατριάρχη, λέγοντας «Όταν με προσκάλεσαν, το αντιμετώπισα αρχικά με καχυποψία. Ξέρετε, οι επιστήμονες δεν εμπιστεύονται και πολύ την θρησκεία», εξέφραζε αυτήν την πραγματικότητα ακριβώς. Όμως, όλοι αυτοί οι επιστήμονες στην τελική, κατάλαβαν πολύ γρήγορα ότι ο Βαρθολομαίος είναι «Πράσινος Πατριάρχης», όπως ακριβώς τον αποκαλούσε ο Αλ Γκόρ. Βέβαια, πρέπει να αποδεχτούμε ότι πίσω από αυτήν την επιτυχία κρύβεται μια λεπτή νοημοσύνη. Για παράδειγμα, η Maria Becket, η συντονίστρια του συμποσίου RSE, αναφερόμενη στην σημασία της πραγματοποίησης σε πλοίο του πρώτου συμποσίου λέγοντας «Με αυτόν τον τρόπο ούτε οι θρησκευτικοί λειτουργοί αλλά ούτε οι επιστήμονες δεν θα μπορούσαν να φύγουν από την συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στην μέση της θάλασσας και θέλοντας και μη θα έβρισκαν ένα κοινό σημείο» προφανώς τόνιζε αυτήν την λεπτή νοημοσύνη.

Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος πήγε σε όλες τις γωνιές του πλανήτη μαζί με τους επιστήμονες. Από την Αλάσκα έως την Αφρική, σε όλα τα μέρη που πήγε αξιολογήθηκαν οι κλιματικές αλλαγές και τα προβλήματα που έφερναν αυτές οι αλλαγές, και έγιναν προτάσεις στους αρμόδιους του κράτους για την επίλυση των προβλημάτων. Εκτός από την οικολογική πλευρά του, και η στάση του στο θέμα του διαθρησκευτικού διαλόγου έκανε παρόμοια αίσθηση. Πέραν των ζεστών σχέσεων που ανέπτυξε με τις Χριστιανικές εκκλησίες, κατάφερε να αναπτύξει διάλογο και με Μουσουλμάνους θρησκευτικούς λειτουργούς. Η δήλωση του «Ευχαριστώ τον Γκιουλέν για την φιλική προσέγγιση του στους μη Μουσουλμάνους. Υπάρχει μια φράση που λέει τα μάτια που δεν βλέπονται γρήγορα λησμονιούνται. Αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση του κ. Φετχουλλάχ Γκιουλέν. Τον αγαπάμε και τον επιθυμούμε πολύ» σχετικά με τον Φετχουλλάχ Γκιουλέν, στο ιφτάρ που παρέθεσε η Ένωση Συντακτών το 2008, είναι από τις χαρακτηριστικότερες δηλώσεις του Πατριάρχη και είναι αρκετή για να αποδείξει πόσο διαφορετικός άνθρωπος είναι.

Ο Πατριάρχης, ο οποίος δεν χρησιμοποιεί το επίθετο «οικουμενικός» στα δελτία που δημοσιεύει στα Τουρκικά με την ελπίδα ότι το κράτος του κάποια μέρα θα αποδεχτεί με την ίδια του θέληση αυτήν την θρησκευτική πραγματικότητα, δεν δίνει κατά έναν τρόπο σε όλους ένα μάθημα; Τι ωραία θα ήταν αν το κράτος ακόμα και να μην αποδεχτεί την «οικουμενικότητα» του, έδινε την εκκλησία, που είχε κατασχέσει από τους Ρωμιούς και στην οποία διοργανώνονταν οι συναντήσεις της Εργκένεκον, σε αυτόν τον άνθρωπο, στον πραγματικό του ιδιοκτήτη, στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, ο οποίος με τις δραστηριότητες για το περιβάλλον για τον διαθρησκευτικό διάλογο κ.α. αυξάνει το κύρος της Τουρκίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι, στην εκκλησία δεν θα διοργάνωναν συναντήσεις της Εργένοκον αλλά συμπόσια με θέμα το περιβάλλον…

Yeşil Patrik...

AGOS

Sayi:715
11 Aralık 2009
Evren Dede

Yeşil Patrik...

Patrik Bartholomeos’a ilk olarak Al Gore ‘Yeşil Patrik’ adını takıyor. 2000’de ABD’deki başkanlık yarışını George Bush’a karşı az farkla kaybettikten sonra kendini iklim değişikliğiyle mücadele konularına adayan Al Gore, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu çok sayıda ülkeyi bu vesileyle dolaştı. Gezdiği her ülkede hem halka hem de hükümetlere küresel ısınmanın etkilerini ve dünyayı bekleyen tehlikeleri anlattı, onları önlem almaları konusunda uyardı. Bu çabaları sonucunda, 2007 Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü. Dolayısıyla, Al Gore’un, Patrik Bartholomeos için ‘Yeşil Patrik’ derken, Patriğin çevreciliğini ve bu konudaki çabalarını vurguladığını ayrıca anlatmaya gerek yok sanırım.

Patrik Bartholomeos’un ‘ekümenikliği’ konusunda Türkiye’de çok sert bir çekirdek var. Fener’in Vatikan olacağı temeline inşa edilen bu paranoya, Patriğin 1997 yılından bu yana farklı din ve politik görüşlere sahip din adamlarını, bilim adamlarını, siyasetçileri ve çevrecileri çeşitli sempozyumlarda bir araya getiren ve ekolojik sorunlar üzerinde onları birlikte çalışmaya teşvik eden, dünyadaki en etkin dini lider olmasını ve bu zor işi layıkıyla başarmasını idrak edemez tabii. Oysa Patriğin bütün dünyayı bir araya toplayabilen bu müthiş kapasitesi, bir anlamda Türkiye’nin çevrecilik konusunda bile başı çekmesine olanak sağlıyordu. Tabii, bunu algılayabilecek, Patriğin ‘ekümenik’ sıfatının Türkiye’ye getirilerini görebilecek zekâya ihtiyaç var.

Aynısı din adamları için de geçerli olmak kaydıyla, bilim adamları, eğitimleri gereği din adamlarına pek itimat etmezler, şüpheyle yaklaşırlar. Başlangıçta, Patrik Bartholomeos’a da belki aynı şüpheyle yaklaştılar. Patriğin çevre sempozyumlarından birine çağrılan Brezilyalı bilim adamı Dr. Antonio Nobre, “Davet edildiğimde ilkin şüpheyle karşıladım. Biliyorsunuz, bilim adamları dine güvenle bakmaz” derken, işte bu gerçeği ifade ediyordu. Gel gelelim, bunca bilim adamı, Bartholomeos’un, tıpkı Al Gore’un dediği gibi ‘Yeşil Patrik’ olduğunu çabuk anladı son tahlilde. Tabii, bu başarının arkasında ince bir zekânın olduğunu da kabul etmek gerekiyor. Mesela RSE Sempozyumu’nun koordinatörü Maria Becket, Patrikhane’nin düzenlediği ilk sempozyumun bir gemide yapılmasının önemine değinirken, “Bu sayede hem din adamları hem de bilim adamları denizin ortasında düzenlenen bu toplantıdan kaçamayacaklardı ve ister istemez ortak bir nokta bulacaklardı” derken, belki bu ince zekâya vurgu yapıyordu.

Patrik Barholomeos bilim adamlarıyla birlikte bugüne kadar dünyanın dört bir yanına gitti; Alaska’dan Afrika’ya kadar, gittiği her yerde iklim değişikliği ve beraberinde gelen sorunlar değerlendirildi, devlet adamlarına çözüm önerileri sunuldu. Patriğin sadece çevrecilik yanı değil dinlerarası diyalog konusundaki tutumu da ses getirdi. Hıristiyanlık noktasında kardeş kiliselerle kurduğu sıcak ilişki dışında, Müslüman din adamlarıyla da yakın bir diyaloğa girdi. Yazarlar Vakfı’nın 2008’de düzenlediği iftar gecesinde Fethullah Gülen Hocaefendi için “Gayrimüslimlere dostane yaklaşımından dolayı Gülen’e teşekkür ederim. Bir söz vardır, “Gözden ırak olan gönülden de ırak olur’ diye. Fethullah Gülen Hocaefendi için bu geçerli değildir. Onu çok seviyor ve özlüyoruz” sözleri, Patriğin ne denli farklı bir insan olduğunu göstermesi açısından belki de en manidar olanlarındandır.

‘Ekümenik’ sıfatını, Türkçe yayımladığı bildirilerde ve basın açıklamalarında kendi devletinin bir gün bu dinsel ‘gerçeği’ kendi arzusuyla idrak edeceği umuduyla kullanmayan Patrik Bartholomeos, bir anlamda herkese ders vermiyor mu? Ekümenliğini kabul etmese bile, çevrecilikten dinlerarası diyaloğa kadar birçok alanda yürüttüğü faaliyetlerle Türkiye’nin dünyadaki yerini her geçen gün yücelten bu insana, devlet, hiç değilse, Türk Ortodoks Patrikhanesi’nin Rumlardan alıp üzerine çöreklendiği ve devlete karşı yürütülen Ergenekon toplantılarını organize ettiği kiliseyi iade etse, tekrar asıl sahibine, Patrik Bartholomeos’a teslim etse ne güzel olurdu! Böylece kilisede Ergenekon değil çevre sempozyumu düzenlerdi vesselam…


Bir konsolosluk hikâyesi

AZINLIKÇA
Sayı: 52
Kasım 2009

Evren Dede

Bir konsolosluk hikâyesi

1934 yılında Enis Akaygen Türkiye’nin Atina Büyükelçisidir. Ancak Enis Beyin de, her diplomatın başına geldiği gibi, Atina’daki elçilik vazifesi sona ermek üzeredir.

Yurtdışı görevi, diplomatlar için hem güzel hem de meşakkatli bir iş son tahlilde. Başka ülkeleri görmek, başka milletlerin âdetlerini, politikasını, yaşam tarzını incelemek açısından zevkli tabiî. Fakat gelgelelim aile hayatı açısından zor olmalı. Hele bir de çocuk varsa veya eşini mesleği gereği kendi ülkende bırakmak zorunda kaldıysan, yurtdışı görevi zor olmalı.

İşte Atina’daki Türk Büyükelçi için de tayin sırası gelmiştir. Enis Akaygen artık Atina’daki yurtdışı hizmet süresinin dolmasıyla birlikte, hiç değilse bir iki yıllığına bile olsa, Türkiye’ye, merkeze dönmeyi istemektedir. Fakat tayin süreci Türk Büyükelçinin beklediği gibi normal prosedür sürecinde işlemez…

Enis Akaygen, Atina’daki elçilik vazifesinin bitmesine çok kısa bir zaman kala, 21 Haziran 1934 tarihinde, Türkiye Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ın Atina Büyükelçiliği’ne çektiği yıldırım telgrafı okumaktadır. Doğrusu hem şaşırmış, hem de heyecanlanmıştır Akaygen. Telgrafta Türkiye Dışişleri Bakanı Atina’daki Büyükelçisini en geç beş gün sonra, yani 26 Haziran günü, İstanbul’da olmasını istemekte ve ayın 27’sinde de Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ü, İran Şehinşahı Rıza Pehlevi’yi ve kendisini İstanbul’da karşılayacak resmi heyet arasında bulunmasını talep etmektedir.

Konunun detayına girmeyen telgraftan pek bir şey anlamamıştır Akaygen. Acilen İstanbul’a çağrıldığı telgrafta çok açıktır. Fakat Türk Dışişleri Bakanı gönderdiği yıldırım telgrafta Enis Akaygen’in uzun bir yolculuğa çıkabileceğini ve bu olası uzun yolculuk için hazırlık yapması talimatını da vermektedir. Akaygen, “yoksa tekrar Moskova’ya mı tayin ediliyorum?” diye düşünürken bir yandan da gelen telgrafa cevap yazmaktadır: “…Elçilik işlerini Başkâtip Rıfkı Beye tevdi ederek yarın İstanbul’a hareket edeceğim maruzdur efendim…”

Türk Büyükelçi eşyalarını toplar ve derhal İstanbul’a doğru yola koyulur. Fakat İran Şahının Dolmabahçe Sarayında Türkiye Cumhurbaşkanı tarafından kabul edileceği saatte orada bulunması talimatı karşısında kafası allak bullaktır. Atina’da görevli bir elçinin İran Şahının kabul töreninde ne sıfatı olacaktır acaba? Akaygen yol boyunca bunu düşünür durur.

Atina Büyükelçisi 27 Haziran günü, Dolmabahçe Sarayı’nda, Türkiye Cumhurbaşkanı ve İran Şahı ile birliktedir. Mustafa Kemal Atatürk ve Rıza Pehlevi’nin yanında iki ülkenin Dışişleri Bakanları, Tahran’daki Türk Büyükelçisi ve Ankara’daki İran Büyükelçisi ve bir de Türkiye’nin Atina Büyükelçisi bulunmaktadır. Akaygen’i Türkiye’nin Tahran Büyükelçisi Hüsrev Gerede de orada görünce şaşırmıştır tabiî. Sonunda Akaygen’in neden orada bulunduğu sorusunun cevabı o akşam öğrenilir.

Şah Pehlevi Tahran’daki Türk Büyükelçisinden memnun değildir ve Türkiye ziyareti esnasında Atatürk’ten Büyükelçinin değiştirilmesini istemiştir. İran Şahının bu isteği karşısında da Atatürk derhal karar vermiş ve Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ı çağırarak, “Enis Beyi derhal Atina’dan çağırın; Tahran’a tayin olacak” demiştir. İşte Atatürk’ün bu emrinden sonra Dışişleri Bakanı tarafından Atina Büyükelçisi Enis Akaygen’e yıldırım telgrafı çekilmiş ve derhal İstanbul’a gelmesi istenmiştir.

27 Haziran sabahı Enis Akaygen İran Şahına takdim edilir. Şah Pehlevi, Akaygen ile tanışır ve Türkiye’nin yeni Tahran Büyükelçisini Dolmabahçe Sarayında onaylar. Enis Akaygen daha dün Atina Büyükelçisi iken artık Tahran Büyükelçisi olmuştur. İran Şahı trenle memleketine dönerken Türkiye’nin yeni Tahran Büyükelçisini de trene alır. Anlaşılan Türk Dışişleri Bakanı gönderdiği telgrafta Akaygen’in uzun bir yolculuğa çıkabileceğini ve bu olası uzun yolculuk için hazırlık yapmasını boşuna salık vermemiştir. Yolculuk gerçekten uzun sürer, 1934’ten 1939’a kadar… Ve Atina’da geçirdiği beş yıllık elçilik görevinin ardından merkeze dönmek yerine Tahran’a gönderilen Enis Akaygen’i İran’da çok ilginç bir görev beklemektedir.

O yıllarda Yunanistan’ın İran’da diplomatik temsilciliği bulunmamaktadır. Yunan Dışişleri İran’daki işlerini Tahran’daki Büyük Britanya Büyükelçiliği üzerinden yapmaktadır. Dolayısıyla İran’da yaşayan Helenlerle, kiliselerle, Yunan vatandaşlarının problemleriyle ve vize almak isteyen İranlılarla hep Büyük Britanya Büyükelçiliği ilgilenmektedir. Fakat Yunanistan istediği verimi Britanya Büyükelçiliğinden bir türlü alamamaktadır ve son tahlilde hizmetten memnun değildir. Atina Büyükelçisi Enis Akaygen bir anda Tahran’a tayin edilince Yunan Dışişleri de Büyük Britanya yerine bu işi Türkiye’ye teklif etmeye karar verir. Üstelik Yunanistan Akaygen’in Atina Büyükelçiliği sırasında kendisinden fazlasıyla memnun kalmıştır. Dönemin Dışişleri Bakanı Dimitrios Maksimos’tur. Yunan Dışişleri Türkiye’nin hem Atina Büyükelçiliğine, hem de Ankara’daki Büyükelçi Konstantinos Sakellaropoulos vasıtasıyla Türk Dışişlerine başvurarak İran’daki Yunan menfaatlerinin Türkiye’nin İran Büyükelçiliği ve bu ülkedeki diğer konsoloslukları vasıtasıyla takibini resmen talep eder.

Enis Akaygen ile Şah Pehlevi’yi taşıyan tren Tahran’a 11 Temmuz’da varır. Türkiye 29 Ağustos’ta da Yunanistan’a resmî “olur” cevabını verir. Bundan böyle İran’daki Türk misyonu Yunanistan’ın da menfaatlerini takip edecektir. Anlayacağınız İran’da yaşayan Yunan vatandaşlarının her sorunu ile ilgilenmek, çözüm bulmak ve onlara hizmet etmek artık Türk konsolosluklarının birincil görevleri arasındadır.

Yunanistan’ın diplomatik misyonu olmadığı üçüncü bir ülkede, İran’da, Türkiye’nin konsoloslukları resmi olarak Yunanistan’ı temsil etmektedir. İran’daki Yunan vatandaşlarının çok çeşitli konuları Türk konsolosluklarına intikal eder. Mesela Ahvaz’da trafik kazasında ölen bir Yunanlının tüm cenaze işleri ve cenazenin Atina’ya gönderilmesinden tutun, Yunan vatandaşlarının rutin pasaportlarını uzatma başvurularına; çalışan ve ikamet tezkeresi sorunu olanlardan tutun, İran’da orada iş yapmak isteyen Yunanlı işadamlarının sorunlarına kadar hepsiyle Türk konsoloslukları ilgilenir.

İran’daki Yunanlıların Türk konsolosluklarındaki iş yoğunluğu yıllar geçtikçe artar. Hatta 1937’de Yunan vatandaşlarının takibi için Türk konsolosluklarında tamamen ayrı bir bütçe, gelir-gider hesabı, açılır. Bu yeniliği 31 Mart 1937’de Türkiye’nin Atina Büyükelçisi Ruşen Eşref Ünaydın Yunan Dışişleri’ne bildirir. Uygulamada her üç ayda bir bu bütçedeki gelir fazlalığı İran Merkez Bankası vasıtası ile Yunanistan’ın Lübnan’daki Beyrut Büyükelçiliği hesabına aktarılır. Türkiye’nin İran’daki konsoloslukları hem Yunan vatandaşlarına hizmet eder, hem de bu işten kazanılan gelir fazlalığını da Yunanistan’a öder.

Enis Akaygen için Tahran’daki seneler çabuk geçer. 1939’da tekrar Atina’ya, tekrar Atina Büyükelçisi olarak tayin edilir. Aylardan Ağustos’tur. Enis Akaygen’in Tahran’daki son günleridir artık. Bir gün Tahran’daki Türk Büyükelçiliği’ne bir mektup gelir. İran’daki Yunanlılar Enis Akaygen’e bir veda ve teşekkür mektubu yazmışlardır. Üç sayfalık mektubun ilk sayfası metin, diğer iki sayfası ise altmış küsur Yunanlının imzasını taşımaktadır. Enis Akaygen mektubu okuduğunda çok duygulanır… Akaygen için hayatında aldığı iki ödül çok önemlidir. Bunlardan biri Türk İstiklal Madalyası, diğeri ise Atina’dayken kendisine verilen Yunan Devlet Liyakat Nişanıdır. Türk Büyükelçi eşine döner ve İstiklal Madalyası ile Yunan Devlet Liyakat Nişanı’ndan sora en çok sevindiği üçüncü ödülün bu mektup olduğunu söyler! Büyük diplomattır Akaygen, ama aynı zamanda büyük insandır da!

Bu gerçek bir hikâyedir. Tahran’daki Türk Büyükelçiliği, 1934-1939 yılları arasında, toplam beş yıl, İran’daki Yunan vatandaşlarının ve elbette bu çerçevede Yunanistan’ın menfaatlerini takip etmiştir. İki defa Atina Büyükelçiliği yapan Enis Akaygen ise Averof gemisinde 1945 yılında kendisi onuruna verilen yemekte hem kral vekili, hem Yunanistan Başpiskoposu, hem de Atina Mitropoliti olan Damaskinos tarafından düzenlenen bir törenle Yunan Devlet Nişanı ile ödüllendirilmiştir.

*
Son günlerde “Gümülcine’deki Türk Başkonsolosluğu’nun Kapatılması İçin Girişim” adlı örgüt, bahsekonu diplomatik misyonun kapatılması yönünde eylemlerini arttırırken yukarıdaki bilgileri kar suyu misali kulağınıza damlatma gereği hissettim. Bilgi ufku genişletirmiş derler; Batı Trakya’da ufkumuz genişlesin diye…

Kaynak: Bu makalede yer alan tüm bilgiler Enis Tulça’nın “Atatürk, Venizelos ve Bir Diplomat: Enis Bey (Simurg Yayıncılık, İstanbul, 2003)” adlı kitabından alınmıştır.

Νταβούτογλου-Ναλμπατϊάν, Κουνέραλπ-Μπίτσιος

20.11.2009
Νταβούτογλου-Ναλμπατϊάν, Κουνέραλπ-Μπίτσιος
Εβρέν Δεδέ

Την ώρα που οι Υπ. Εξωτερικών της Τουρκίας και της Αρμενίας Αχμέτ Νταβούτογλου και Εντουάρτ Ναλμπατϊάν αντίστοιχα, υπέγραφαν το πρωτόκολλο το Σάββατο 10 Οκτωβρίου, από την μια χαιρόμουν για το μέλλον των δυο χωρών και από την άλλη, χωρίς να το θέλω, θυμήθηκα την «Διμερή Έκθεση» του Ζεκί Κουνέραλπ και του Δημήτριου Μπίτσιου.

Ο Ζεκί Κουνέραλπ (1914-1998) ήταν ένας αξιόλογος διπλωμάτης που υπηρέτησε στο Υπ. Εξωτερικών της Τουρκίας. Ήταν ο γιός του Αλί Κεμάλ. Ήταν μόλις 8 χρονών όταν ο πατέρας του δολοφονήθηκε ανελέητα. Επέστρεψε στην πατρίδα του 16 χρόνια μετά την αποχώρησή του μαζί με την μητέρα του από την Τουρκία. Μόλις ολοκλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε να εργάζεται στο Υπ. Εξωτερικών.

Ο Κουνέραλπ έχει υπηρετήσει ως πρέσβης στην Βέρνη, στο Λονδίνο και στην Μαδρίτη και ως Γεν. Γραμματέας του Υπ. Εξωτερικών. Ο Ιλμπέρ Όρταϊλη τον χαρακτηρίζει ως «Πρέσβη των Τούρκων».

Ο Δημήτριος Μπίτσιος (1915-1983) ήταν ένας αξιόλογος διπλωμάτης που υπηρέτησε στο Υπ. Εξωτερικών της Ελλάδας. Ο νικητής των εκλογών Κωνσταντίνος Καραμανλής στις εκλογές που πραγματοποιήθηκαν αμέσως μετά την πτώση της χούντας το 1974, διόρισε τον Μπίτσιο, έναν εξωκοινοβουλευτικό όπως και στην περίπτωση του Νταβούτογλου, ως Υπ. Εξωτερικών. Ο Δημήτριος Μπίτσιος υπηρέτησε ως Υπ. Εξωτερικών της Ελλάδας μέχρι τις εκλογές της 20ης Δεκεμβρίου του 1977, ενώ πρωτύτερα υπήρξε Υφυπουργός Εξωτερικών στην πεντάμηνη κυβέρνηση Εθνικής Ενώσεως.

Η ζωή αυτών των δυο εξαιρετικών διπλωματών διασταυρώθηκε σε ένα σημείο: στις τουρκοελληνικές σχέσεις. Το 1959 ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε επισκεφτεί την Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη και στην συνέχεια ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Αδνάν Μεντερές είχε επισκεφτεί την Αθήνα. Ως αποτέλεσμα αυτών των στενών σχέσεων, οι δυο Πρωθυπουργοί κάθισαν με την θέληση να επιλύσουν τα αμφισβητήσιμα ζητήματα και να βελτιώσουν τις τουρκοελληνικές σχέσεις οι οποίες είχαν δηλητηριαστεί με το Κυπριακό, ήταν τεταμένες με τις μειονότητες που αφέθηκαν στα πλαίσια της αμοιβαιότητας και είχαν οδηγηθεί σε αδιέξοδο με αφορμή τα διάφορα προβλήματα.

Όμως πως θα το έκαναν; Και τότε είπαν: «Καλύτερα να βρούμε έναν διπλωμάτη από το Υπ. Εξωτερικών της κάθε χώρας, να καθίσουν, να συζητήσουν, να συμφωνήσουν και να μας ετοιμάσουν μια έκθεση που θα προτείνει λύσεις».

Και σε εκείνο ακριβώς το σημείο διασταυρώθηκαν οι δρόμοι του Κουνεράλπ και Μπίτσιου, δυο αξιόλογων διπλωματών, επειδή ο Ζεκί Κουνέραλπ θα εκπροσωπούσε την Τουρκία και ο Δημήτριος Μπίτσιος την Ελλάδα στην έκθεση που επρόκειτο να ετοιμασθεί.

Βέβαια, ο Μπίτσιος και ο Κουνέραλπ είχαν δύσκολο έργο. Θα ανέλυαν ως μια επιτροπή τα αμφισβητήσιμα ζητήματα, θα συμφωνούσαν και πάλι μαζί για την επίλυση των και θα υπέβαλλαν αυτές τις προτάσεις-λύσεις στους πρωθυπουργούς τους με μια έκθεση που θα ετοίμαζαν από κοινού.

Δεν θα ήθελα να μπω στις λεπτομέρειες των τουρκοελληνικών σχέσεων και να σας κουράσω με αυτές. Αυτό που θέλω να σας πω είναι κάτι άλλο. Συνεπώς δεν θα αναφερθώ καθόλου στο περιεχόμενο της «Διμερούς Έκθεσης» και θα σας πω τι έγινε στο τέλος.

Στο τέλος, ο Ζεκί Κουνέραλπ και ο Δημήτριος Μπίτσιος έκαναν την δουλειά τους επάξια. Ανέλυσαν τα τουρκοελληνικά προβλήματα και τα αμφισβητήσιμα ζητήματα και παρουσίασαν προτάσεις για την επίλυση τους τις οποίες υπέβαλλαν σε μια έκθεση από κοινού, στους πρωθυπουργούς τους.

Όμως τι έγινε ύστερα; Και στις δυο χώρες, όπως θα μπορείτε να μαντέψετε άνετα, υπήρξαν πολιτικές αναταράξεις, οι πρωθυπουργοί άλλαξαν και έτσι το 1959 η «Διμερής Έκθεση» του Κουνέραλπ και του Μπίτσιου μπήκε στο συρτάρι, από όπου δεν βγήκε ποτέ…

Και βέβαια δεν τα λέω όλα αυτά για να απογοητεύω κάποιον. Απλά δεν θέλω η συνθήκη που υπέγραψαν οι Αχμέτ Νταβούτογλου και Εντουαρτ Ναλμπατϊάν να έχει ίδιο τέλος με της «Διμερή Έκθεσης» των Ζεκί Κουνέραλπ και Δημήτριου Μπίτσιου!..

Kantarın topuzunu kaçırınca!

AGOS
Sayı: 711
12.11.2009

Evren Dede

Kantarın topuzunu kaçırınca!

Hani, şu koskoca toprak parçasında sanki başka boş yer yokmuş gibi kiliselerinizi camiye çevirdiler, cemaatlerinize ait vakıf mallarını bir bir istimlak ettiler, aldılar, sattılar, yıktılar; üstüne bir de Varlık Vergisi koydular… Bugün hâlâ, üçüncü şahıslara satılmış vakıf mallarınızın akıbeti netleşmemiş durumda olan sizler, bütün bu acı olayları yaşayan siz İstanbullu sevgili dostlar, belki bir konuda bana yardımcı olabilirsiniz umudunu taşıyorum. Haberiniz olsun, Batı Trakya’da, sanki şu koskoca toprak parçasında başka yer yokmuş gibi, Müslüman vakfına ait olduğu Gümülcine Müftülüğü tarafından belirtilen bir arazi üzerine kilise inşa ediliyor!..

Rodop ilinde, Gümülcine’ye (Komotini) bağlı Yanıkköy’de (Nimfaia), Pontus Rumlarının ‘Parharia’ etkinliğini düzenledikleri ve Müslümanlar tarafından ‘Han Tarlaları” olarak bilinen bir arazi bulunuyor. Bahse konu arazi, 1312 yılına ait Osmanlı tapu senetlerine göre Müslüman vakfına ait. Gümülcine Müftülüğü tarafından ibraz edilen Osmanlı kayıtlarında isimleri belirtilen Müslümanlar, araziyi Yanıkköy Camii Vakfı’na bağışlamışlar. Bahsettiğim arazide Pontuslu Rumlar oldukça uzun bir dönemdir yazları etkinlikler düzenliyorlar. Müslümanlar bundan rahatsız olsa da, bugüne kadar bir sorun çıkmadı çok şükür. Fakat gel gelelim, düzenledikleri etkinliklerin yanı sıra araziye bir de kilise inşa etmeye kalktıklarında sorun çıktı doğal olarak. Hem de ne sorun.. İlk önce köylüler tepkilerini dile getirdiler. Azınlık basını konuyu gündeme getirdi. Ve ardından resmi Gümülcine Müftülüğü, arazinin Osmanlı kayıtlarına göre Yanıkköy Camii Vakfı’na ait olduğunu belirtti. Sonuçta, Müslüman vakıf malına kilise inşa edenlere karşı azınlığın tepkisi çığ gibi büyüdü. Tepkiler artınca devlet yetkilileri devreye girdi. İlk önce Orman Müdürlüğü sözü aldı. 29 Temmuz 2009 tarihinde arazide yapılan inceleme sonucunda bir rapor hazırladılar. Raporda, yapının “tamamen otlarla kaplı 70 metrekarelik bir alana, yetkili orman idaresinden izin alınmaksızın ve tamamen yasadışı olarak” inşa edildiğini ifade ettiler. Fakat inceleme raporunda öyle bir bölüm vardı ki, gerçekten çok ilginçti. Raporda, “998/79 sayılı kanunun 62. maddesi hükümleri uyarınca, anılan arazinin devlet lehine mülkiyet hakkının geçerli” olduğunu ve bahse konu çayırlık araziye Doğu Makedonya - Trakya Bölge Genel Sekreterliği’nin 762/2.2.2007 sayılı onayı ile orman dinlenme tesislerinin yapıldığını” belirtiyorlardı.

Gümülcine Müftülüğü ise 8 Nisan 2009 tarihli resmi yazışmasında şöyle demekteydi: “Rodop iline bağlı Yanıkköy’de ‘Han Tarlalar’ mevkiinde bulunan ve doğudan yol ve İrlanda Geçidi, batıdan çay, kuzey ve güneyden yol ile sınırlı yaklaşık 6 dönüm tarlanın Rodop İli, Yanıkköy Camii Vakıf arazilerine dahil olduğu, sahipleri tarafından vakıf arazisi olarak bağışlanmış olan bu taşınmazların anılan caminin mülkiyetinde ve tasarrufunda bulunduğu ve mütevelli yöneticisi Sabri Molla Hüseyin tarafından temsil edildiği onaylanır.”

Ne garip, Doğu Makedonya-Trakya Bölge Genel Sekreterliği ise Gümülcine Müftlüğü’ne Rodop İli Orman Müdürlüğü tarafından yapılan inceleme raporunu ekleyerek gönderdiği 31 Temmuz 2009 tarihli cevabî yazısında bahse konu arazinin “devlet arazisi” olduğunun saptandığını belirtiyordu.

Orman Müdürlüğü’nün yerinde yaptığı inceleme sonucunda bu arazinin nasıl devlet malı olduğunu saptadığını veya Bölge Genel Sekreterliği’nin yaptığı hangi inceleme sonucunda arazinin devlet malı olduğunu tespit ettiğini bir kenara bırakalım. Resmi devlet müftülüğü, 1312 yılına ait tapuyu göstererek bahse konu arazinin Müslümanlara ait olduğunu söylüyor, elindeki Osmanlıca senetle arazinin Yanıkköy Camisi için vakfedildiğini belirtiyor.

Ortada Osmanlı senedi olunca, en sonunda, arazi ile ilgili sorun Selanik’teki özel bir bilirkişi komisyonuna havale edildi. Komisyon, arazinin devlete mi, yoksa Müslüman vakfına mı ait olduğunu tespit edecek. Ayrıca Bölge Genel Sekreterliği de geri adım attı. Arazideki kilise inşaatını durdurduklarını ve özel komisyonun incelemesinden çıkacak sonuca göre hareket edileceğini açıkladı.

Hadi diyelim ki artık hepimiz komisyonun kararını bekleyeceğiz; tamam, olur, amenna… Fakat Kasım ayındayız ve kilise inşaatı hâlâ devam ediyor. Peki, hani kilisenin inşası için de komisyonun kararı beklenecekti? Neden kimse komisyonun kararını beklemiyor? Hani inşaat durdurulmuştu? Bu acele neden?

2 Eylül günü, kimliği meçhul (!) kişiler Batı Trakya’da cami kundaklarken, aynı gece yine kimliği meçhul (!) başka kişiler de Balıklı Rum Mezarlığı’nı yerle bir etmişti. Artık gökte bir kandil daha söndürülmesine izin vermemek lazım; ne orada, ne burada…

Eş patrik ölene kadar eş patrik kalmasa olur mu?

AGOS
Sayı: 709
30.10.2009

Evren Dede

Eş patrik ölene kadar eş patrik kalmasa olur mu?

Kimin aklına gelirdi, herkes tarafından sevilen Patrik II. Mesrob’un böyle genç yaşta hafıza kaybına yakalanacağı? Kimsenin…

Ancak “Kader!” diye yorumlayabileceğimiz bu gelişme, maalesef, Ermeni cemaatini, hem de en çok ihtiyaç duyduğu bir dönemde, ruhani liderinden mahrum bırakmakla kalmadı, Patriklik kurumunu da, tarih boyunca hiç görülmemiş bir durumla karşı karşıya bıraktı…

Patrikler ölene kadar patrik kalırsa, ve Patrik Hazretleri de genç yaşta hafıza kaybına yakalanırsa ne yapabilirsiniz ki?

Daha önce hiç başa gelmemiş olan bu sorunu, ancak genel kilise ritüellerini zedelemeyen bir çıkış yoluyla ve cemaatin de kimyasal dengesini bozmayan bir formülle çözmeye kalkarsınız doğal olarak.

Ruhani Meclis’in bu yıl konu hakkında yaptığı ilk açıklamanın üzerinden epey zaman geçti. Hatırlarsak, kurul, görevini tam olarak yerine getiremeyen Patrik II. Mesrob’un ömür boyu makamında kalacağını açıklamıştı.

Tartışmalar, patrik seçimi ve bu minvaldeki çeşitli önerilerle sürdürüldü. O dönem cemaatin pek çok kıymetli üyesi kararı eleştirdi, Patrikliğin temsil konusunda pasif kalacağına vurgu yapıldı, patriklik seçiminin belirsiz bir biçimde ertelenmesi kınandı, cemaatin dini ve resmi anlamda sahipsiz kaldığı dile getirildi, ve yeni patriğin seçilmesi için ivedilikle bir formül bulunması talep edildi.

Ruhani Meclis de, en sonunda bir formül buldu. Patrik II. Mesrob’un sağlık durumu düzelene kadar, onun işlerini yürütecek, tam yetkiyle donatılmış, ‘Eş Patriklik’ adında bir makam oluşturdu. Böylece hem genel kilise ritüelleri zedelenmemiş, hem de cemaatin iç dengesi bozulmamış oldu. Bu ‘Eş Patrik’ formülünün resmiyette uygulamaya geçebilmesi için seçime gidilmesi gerekiyordu. Herkes sürecin işlemesini, gerekli prosedürün tamamlanmasını sabırla bekledi.

Bugün Patrikhane yetkilileri, Eş Patrik seçiminin yakın bir gelecekte olacağını söylüyorlar. Güzel bir gelişme. Resmi prosedür ve gerekli hazırlıklar 2009 sonuna kadar tamamlanabilir mi? Belki biraz zor, fakat mümkün. Her halükaâda, artık şu rahatlıkla söylenebilir: Ermeni cemaati açısından gerçekten önemli bir süreç başlıyor. Adı her ne kadar ‘Eş Patriklik’ olsa da, esasında yeni patriklerini seçecekler. Ve yeni patriği bekleyen çok zor bir süreç var önlerinde…

*

Belki haddim değil ama yine de, eş patriklik seçimi ile ilgili bir hatırlatmada bulunmadan konuyu kapatmak istemiyorum. Patrik II. Mesrob’un hastalığı ile başlayan süreç ve Ermeni cemaatinin bu yüzden yaşadığı sıkıntı göz önüne alındığında, formüle edilen eş patriklik çözümü, sorunun bir noktasına esaslı çözümü getirmiyor. Çünkü, kimin aklına Patrik II. Mesrob’un hafıza kaybına yakalanacağı gelebilirdi? Pekâlâ, madem kimsenin aklına gelmeyecek bir bela başa gelebiliyor, o halde, Allah göstermesin ama, ya aynı veya buna benzer bir durum Eş Patriğin başına da gelirse ne olacak? Bunun olmayacağının garantisi verilebilir mi?

Belki bu düşünce size çok saçma gelebilir. Fakat Patrik II. Mesrob sıhhatliyken, milyonda bir yakalanılabilecek ‘frontotemporal demans’ adlı bir hastalığın patriklerin ölene kadar görevinde kalması geleneğini sıkıntıya sokabileceğini nasıl hiç kimse hesaplayamadıysa, bugün hesaplanamayacak başka gelişmelerin gelecekte başgösterebileceği öngörülerek, bir çözüm yolu bulunmalıdır. Dolayısıyla, patrikler ölene kadar patrik kalıyorsa bile, bari hiç değilse, Eş Patrik ölene kadar görevde kalmamalı değil midir? Peki, ne yapılabilir? En iyisi, ben tekrar Yahudi cemaatinin çözümünü hatırlatayım: Türkiye Yahudileri, hahambaşı seçimini 7 senede bir gerçekleştirmekte. Elbette, dini gelenekler patriklerin ölene kadar görevde kalmalarını gerektirebilir, fakat Ermeni cemaatinin menfaati doğrultusunda, hiç olmazsa Eş Patrik 7 senede bir, seçimle gelebilir.

Davutoğlu-Nalbandyan, Kuneralp-Biçios

AGOS
Sayı: 707
15.10.2009

Evren Dede

Davutoğlu-Nalbandyan, Kuneralp-Biçios

Türkiye ve Ermenistan dışişleri bakanları Ahmet Davutoğlu ve Edvard Nalbandyan’ın 10 Ekim Cumartesi akşamı imzaladıkları protokole ve dolayısıyla iki ülkenin geleceği adına sevinirken, aklıma bir andai ister istemezi Zeki Kuneralp ve Dimitris Biçios’un ‘İkili Rapor’u geldi.

Zeki Kuneralp (1914-1998), Türk Dışişleri’nde önemli görevlerde bulunmuş, kıymetli bir diplomattı. Ali Kemal’in oğluydu. Babası hunharca katledildiğinde o daha sekiz yaşını tamamlamıştı. Türkiye’den annesiyle birlikte ayrıldıktan tam on altı yıl sonra memleketine döndü. Askerliğini yaptıktan sonra da Dışişleri Bakanlığı’na girdi.

Kuneralp, en son Bern, Londra ve Madrid’de büyükelçilik, Dışişleri’nde genel sekreterlik yapmış biri. İlber Ortaylı, Kuneralp için, “Türklerin büyükelçisi” diyor.

Dimitrios Biçios (1915-1983), Yunan Dışişleri’nde önemli görevlerde bulunmuş, kıymetli bir diplomattı. 1974’te cuntanın düşüşünden hemen sonra yapılan seçimlerde galip gelen Konstantinos Karamanlis, bu önemli diplomatı, Biçios’u, tıpkı Davutoğlu’nda olduğu gibi, parlamento dışından dışişleri bakanı olarak tayin etmişti. Dimitrios Biçios 20 Aralık 1977 seçimlerine dek Yunanistan Dışişleri Bakanı olarak görev yaptı; daha önceki 5 ay süreli milli birlik hükümetinde ise dışişleri bakan yardımcısıydı. Hiç şüphesiz, Biçios, Yunanlıların yetiştirdiği en önemli diplomatlardan biri.

Bu iki kıymetli diplomatın hayatı bir noktada kesişmiştir: Türk-Yunan ilişkileri. 1959’da Yunanistan Başbakanı Konstantinos Karamanlis Ankara ve İstanbul’u ziyaret etmiş, ardından Türkiye Başbakanı Adnan Menderes de Atina’yı ziyaret etmişti. Bu yakın ilişkinin sonucunda iki başbakan oturmuş, Kıbrıs sorunuyla zehirlenen, mütekabiliyet çerçevesinde bırakılan azınlıklarla gerilen (!) ve bin bir farklı problemle çıkmaza giren Türk-Yunan ilişkilerini iyileştirmek, ihtilaflı konuları çözmek istemişlerdi.

Peki, bunu nasıl yapacaklardı? “En iyisi dışişlerinden bu işin üstesinden gelebilecek birer diplomat tespit edelim; otursunlar, konuşsunlar, anlaşsınlar ve bize çözüm yolları öneren ortak bir rapor hazırlasınlar” dediler.

İşte bu iki kıymetli diplomatın, Kuneralp ve Biçios’un hayatı da o noktada kesişmiş oldu. Çünkü hazırlanacak ikili rapor için Türkiye’yi Zeki Kuneralp, Yunanistan’ı da Dimitrios Biçios temsil ediyordu.

Tabii, Biçios ve Kuneralp’in işi zordu. İhtilaflı konuları tek heyet halinde inceleyecek, bunların çözümü için yine birlikte mutabakata varacak, ve bu çözüm önerilerini yine birlikte hazırladıkları bir raporla başbakanlarına sunacaklardı.

Detaya girip sizleri Türk-Yunan ilişkilerinin teferruatıyla boğmak istemem. Anlatmak istediğim başka bir şey var. O yüzden, ‘İkili Rapor’un içeriğine hiç değinmeden, sonunda ne oldu, o kısma geçeceğim.

Sonunda, Zeki Kuneralp ve Dimitrios Biçios vazifelerini layıkıyla yaptılar. Türk-Yunan sorunlarını, ihtilaflı meseleleri etraflı bir şekilde incelediler ve çözüm için önerilerde bulundular. Bu önerileri, müşterek bir rapor halinde başbakanlarına sundular.

Peki, bundan sonra ne oldu? Her iki memlekette de, tahmin edebileceğiniz gibi siyasi kargaşalar yaşandı, başbakanlar mevkilerinden ayrıldı, ve Kuneralp ve Biçios’un ‘İkili Rapor’u da 1959 yılında rafa kalktı, bir daha tozu alınmamak üzere…

Bütün bunları moral bozmak için söylemiyorum elbette. Sadece, Ahmet Davutoğlu - Edvard Nalbandyan ikilisinin imzaladığı anlaşmanın akıbetinin Zeki Kuneralp ve Dimitris Biçios’un ‘İkili Rapor’u gibi olmasını istemiyorum, hepsi bu...


Zeki Kuneralp ve "İkili Rapor"


AZINLIKÇA 51
Ekim 2009

Zeki Kuneralp ve "İkili Rapor"

Evren Dede

İbram Onsunoğlu, Zeki Kuneralp ve Dimitrios Biçios’un birlikte hazırladıkları “İkili Rapor” konusunu geçen sayımızda Biçios’un anılarını aktardığı “Sınırların Ötesinden 1974-1977” adlı kitabı münasebetiyle gündeme getirdi.

Onsunoğlu, genel olarak Biçios’un kitabı ve özellikle de “İkili Rapor” hakkında anlatılanlarla ilgili olarak izlenimlerini “Azınlıkça” okuruyla paylaştı. Biçios’un kitabını okumadığım için Onsunoğlu’nun kitap hakkındaki izlenimlerinden çok istifade ettim tabiî. Hazır yeri gelmişken kendisine teşekkür ederim.

*
Onsunoğlu, hazırlandığı yıl (1959’da) iki ülkenin dışişleri arşivlerindeki tozlu raflara kaldırılan ve uygulanmayan “İkili Rapor” ile ilgili olarak yazısında, “…Söz konusu raporu okumuş değilim. Zeki Kuneralp’ın iki diplomattan biri olarak azınlıklarla ilgili bu görüşmeler ve hazırlanan rapor konusunda yayımlanmış anılarını da okumadım. Oysa bütünsel bir bilgi edinmek ve yorum yapabilmek için bunlar gerekli.” deyince, hoşuma gitti açıkçası. Azınlık konularında ilk defa Onsunoğlu’nun okumadığı ve dolayısıyla bilmediği, fakat benim okuduğum ve dolayısıyla da gururlanarak kendimi gösterebileceğim bir fırsat karşıma çıktı. Bu fırsatı hiç kaçırır mıyım!.. Derhal kendi zengin arşivimde yer alan bu “İkili Rapor”u Batı Trakya ahalisine bir faydam dokunsun maksadıyla halkın hizmetine açma kararı verdim!.. (Dergide bahsekonu “İkili Rapor” sayfa 27’dedir)

Şaka bir yana, akademisyeninlerin gayet iyi bildiği şu “İkili Raporu” Azınlıkça’nın bu sayısında yayımlıyoruz. Türkçe metni Zeki Kuneralp Beyefendinin “Sadece Diplomat. Anılar-Belgeler” adlı kitabından aldım.

*
Bu vesileyle Zeki Kuneralp Beyefendiyi de saygıyla anmış olalım. Ruhu şad olsun.




Batı Trakya’da 150’likler -VI

AZINLIKÇA 51
Ekim 2009

Batı Trakya’da 150’likler -VI

Evren Dede

3. Esbak İstanbul Polis Müdüriyeti 1. Kısım Başmemuru Hafız Sait (88)
150’likler listesinde 88’inci sırada yer alır. Türkiye’den ayrıldıktan sonra Kavala’ya yerleşmiştir.1

Batı Trakya’ya gelen 150’likler tam liste2:
1. Sabık Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi (9)
2. Gümülcineli İsmail Hakkı (25)
3. Bursa vali vekili esbakı Aziz Nuri (40)
4. Eskişehirli Sefer Hoca (76)
5. Polis başmemurlarından Namık Bey (90)
6. Şişli komiseri Nedim Bey (91)
7. İbrahim Sabri (Mustafa Sabri Efendinin oğlu) (113)
8. Süngülü Çerkez Davut (117)
9. Tuzakçı Yusuf Ali Remzi (122)
10. Keçelerli Topal Ömeroğlu İdris (135)
11. Keçelerli Abdüllaloğlu Deli Kasım3 (146)
12. Kuvay-ı İnzibatiye mensubu Çopur İsmail Hakkı (24)
13. İzmir kadı müşavir-i sabıkı Ahmet Asım4 (42)
14. Gönen’in Muratlar karyesinden Koç Ahmetoğlu Koç Ali5 (125)
15. Kirmastı’nın Karaorman karyesinden Harun-el Reşit6 (75)

Azınlıkça’da 150’likler yazı dizisi yayımlanmaya başladığında, BT’ye gelen 150’liklerden ikisi hakkında açıkçası emin değildim. Şimdi eminim ve araştırmaya daha sonra eklenen pekçok bölüm içerisinden sadece bahsekonu kısmı, hiç değilse BT kısmı tam olsun düşüncesiyle, Azınlıkça’ya da eklemeyi uygun buluyorum. Aşağıda bu iki kişi ile ilgili bilgileri sunuyoruz.

14. Gönen’in Muratlar karyesinden Koç Ahmetoğlu Koç Ali (125)
Koç Ahmetoğlu Koç Ali, 150’likler listesinde 125’inci sırada yer alır. Batı Trakya’ya gelen 150’likler arasındadır. Batı Trakya’da vefatına kadar kayda değer bir vakası olmamış ve kayıtlarda herhangi bir faaliyeti belirtilmemiştir. Koç Ali İskeçe’ye yerleşmiş ve İskeçe’de vefat etmiştir.7

15. Kirmastı’nın Karaorman karyesinden Harun-el Reşid (75)
150’likler listesinde 75’inci sırada yer alan Harun El-Reşid, Türkiye’den ayrılır ayrılmaz Batı Trakya’ya geldi. İskeçe’ye bağlı Yassıören (Oraio) köyüne yerleşti. Harun El-Reşit’in 12 Şubat 1929 tarihinde vefat ettiği ve cenazesinin Yassıören (Oraio) mezarlığına gömüldüğü belirtilmektedir.8

Yunanistan’a gelen diğer 150’likler
Simeon A. Soltaridis, “Batı Trakya’daki müftülüklerin tarihi” adlı kitabında Yunanistan’a sürgün edilen 150’liklerin toplam 14 kişi olduğundan bahsetmektedir.9 Simeon A. Soltaridis’in isimlerini vermeden sadece rakam olarak 14 kişinin Yunanistan’a geldiği iddiasının gerçeği yansıtmadığını vurgulamak gerekir. Çünkü kayıtlarda 150’likler listesinde olan daha pek çok kişinin sürgün yıllarının bir dönemini veya ömürlerinin tamamını Yunanistan’da geçirdiği görülmektedir.. Ayrıca, 150’liklerle birlikte Çerkezlerden de yaklaşık 9.000 kişinin10 Yunanistan’a geldiği tahmin edilmektedir. Daha önce de belirttiğim gibi, doğruluğu kesin olmamakla birlikte, kimi kaynaklarda 150’liklerden Yunanistan’a gelenler arasından birkaçının din değiştirdiğinden bahsedilmektedir.


Şu ana kadar Yunanistan’a gelen 150’liklerden BT’ye yerleşenleri öğrendik. Şimdi isterseniz, Yunanistan’ın diğer bölgelerine yerleşen 150’likler kimlermiş, bir de onu görelim.


1. Kuvayı İnzibatiye Mitralyöz Kumandanı ve Damat Ferit’in Yaveri Tarık Mümtaz (Göztepe) (21)
150’likler listesinde 21’inci sırada yer alan Tarık Mümtaz, Çerkez kökenlidir. 1893 yılında İstanbul’da doğdu.11 Kuleli Askeri Lisesi’ni ve Kara Harp Okulu’nu bitirdi. Topçu subayı olarak orduya katıldı. Dokuz Harbiye Nazırı’na yaverlik yaptı. Aftan sonra Türkiye’ye döndü.

Çıkardığı “Ümid” (1919-1921) dergisinde Mustafa Kemal’in liderliğindeki mücadele aleyhine yazdığı makaleler nedeniyle ve Kuvayi İnzibatiye güçlerinde görev yapması yüzünden 150’likler listesine sokuldu.

Cemal Kutay 150’likler listesi Ankara’da tespit edilirken Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki (TBMM) gizli oturumlarda 600 kişilik ilk listeden elenerek ancak 149 kişinin ortak kararla tespit edilebildiğini, ancak 150’nci kişinin kim olacağı konusunda mutabakat sağlanamadığından söz eder ve Mahzar Müfit Beyin “Saraya gittiğimizde afralı tafralı bir yaver vardı, kasılır dururdu; bize tepeden bakardı, Ankara aleyhine yazılar yazardı…” deyince Tarık Mümtaz’ın listeye son kişi olarak dahil edildiğini belirtmektedir.12

Emin Karaca, Tarık Mümtaz’ın sürgün dönemini Yunanistan’da geçirdiğini yazmaktadır.13 Bu yüzden “Yunanistan’a gelen diğer 150’likler” listesine, Karaca’nın bir bildiği vardır mülahazasıyla, Tarık Mümtaz’ı ekledim.

Fakat yine de başka kaynaklardan Tarık Mümtaz’ın Yunanistan’a gelip gelmediği hakkında bilgi edinmek gerekir diye düşünüyorum.

“Kafkas Diasporasında Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü” Tarık Mümtaz ile ilgili olarak, sürgün yıllarını Bulgaristan’da ve Suriye’de geçirdi, diye yazmaktadır.14
Esasında Tarık Mümtaz’ın Bulgaristan’a giderek, Eskicuma’da Rumeli gazetesini (1924-25) çıkardığı, orada Aşık Garip, Muhacir Baba, Başyazıcı gibi takma adlarla yazılar yayınladığı ve yine o dönemde İstanbul’da çıkan Tanin ve Tevhid-i Efkar gazetelerinde “Ali Topciev” takma adıyla, “Bulgaristan Mektupları”nı yayınladığı belirtilmektedir.

Ayrıca 150’likler listesinde olmasından dolayı Türkiye’den sınırdışı edildiği dönemde zaman zaman Sultan Vahideddin’in yanına San Remo’ya gidip gelmiştir. Vahideddin’in vefatı sonrası cenazesini haczetmek isteyen alacaklılardan Sultanın naaşını kaçıranlar arasında yer aldığından bahsedilir.

Büyük ihtimalle Tarık Mümtaz Bulgaristan’dan henüz Türkiye’ye katılmamış olan Hatay’a gitmiştir. Daha sonra Suriye’ye giderek Şam’da “Musavver Sahra Mecmuası”nı, Kuneytra’da Fransızca-Arapça-Türkçe olarak yayınlanan “Marg” gazetesini (1928-31), Antakya’da “Hacivat Karagöz”ü (1933), İskenderun’da “Ayyıldız” (1939) gazetesini çıkarmıştır.15

Emin Karaca “150’likler” adlı eserinde Tarık Mümtaz’ın sürgün dönemini Yunanistan’da geçirdiğini yazmasına rağmen bu konuda bir kaynak belirtmiyor. Yunan kaynaklarında da Tarık Mümtaz’ın Yunanistan’da yaşadığına dair bir kayıt yok. Emin Karaca dışında Türk kaynaklarında da Tarık Mümtaz’ın sürgün dönemini Yunanistan’da geçirdiğini belirten bir başka kaynak da yok. Mümtaz’ın sürgün dönemini nerede geçirdiğine dair çok çeşitli bilgiler verilmektedir. Mesela Yalçın Toker “150’liklerden Portreler” adlı eserinde Tarık Mümtaz’ın 16 Mayıs 1926 tarihinde Sultan Vahideddin’in vefatına kadar San Remo’da kaldığını yazmaktadır. Kamil Erdeha da “Yüzellilikler yahut Milli Mücadelenin Muhasebesi” adlı eserinde aynı bilgiyi vermektedir.

Doğru olanı Tarık Mümtaz’ın Yunanistan üzerinden Bulgaristan’a geçerek oraya yerleştiğidir. Tarık Mümtaz sıklıkla Sultan Vahideddin’in yanına, San Remo’ya gidip gelmiş, orada da eserler yazmıştır. Bulgaristan’dan San Remo’ya gidişleri sırasında Yunanistan üzerinden yolculuk yapmıştır, yoksa Yunanistan’a yerleşmemiştir.

Türkiye’ye döndüğünde basın şeref kartıyla ödüllendirilen Tarık Mümtaz Göztepe, Ankara’da 1977 yılında öldü.



2. Esbak Manisa Mutasarrıfı Giritli Hüsnü (30)

150’likler listesinde 30’uncu sırada yer alır. Hukuk öğrenimi gördü. İzmir Ceza İstinaf Mahkemesi reisiyken 1919 yılında Manisa Mutasarrıflığı’na atanmıştır. 24 Şubat 1920 tarihine kadar bu görevini sürdürdü.

İzmir’e Yunan ordusunun girmesi öncesi Manisa eşrafı ikiye ayrıldı. Küçük bir kesim savunma yapılması ve Yunan ordusunu Menemen boğazında karşılama yanlısıydı. Büyük çoğunluk ise askeri gücün azlığı dolayısıyla direnmeme kararını aldılar. Mutasarrıf Giritli Hüsnü bu görüşü savunanlar arasında yer aldı. Manisa’ya Yunan ordusu girdikten sonra 24 Şubat 1920 tarihine kadar Manisa’da görevine devam etti.16 Yunan ordusu çekilirken o da Yunanistan’a gitti ve Atina’ya yerleşti. Yunan vatandaşlığına geçti.17

Manisa Mutasarrıfı Giritli Hüsnü Atina’ya yerleştikten sonra Yunan Milli Bankası’nda 7.600 drahmi maaşla Türkiye-Yunanistan arasında gerçekleştirilen Zorunlu Nüfus Mübadelesi çerçevesindeki mübadele mallarını idare eden şubede hukuk müşaviri olarak çalışmıştır.18

Türkiye Emniyet arşivlerinde Atina’da yaşadığı müddetçe Türkiye Cumhuriyeti aleyhinde herhangi bir çalışması olmadığı kaydedilen19 Esbak Manisa Mutasarrıfı Giritli Hüsnü, 150’likler hakkında çıkartılan aftan sonra geri dönmemiş ve Atina’da kalmıştır.

İstanbul’da ikamet eden Nüzhet adındaki kız kardeşine gönderdiği mektupta, “işler tamamıyla inkişaf edinceye kadar Atina’da kalmak niyetinde olduğunu” belirtir.20

Manisa Mutasarrıfı Giritli Hüsnü, 28 Şubat 1942’de, Atina’da, Sosyal Yardım Teşkilatı Hastanesi’nde vefat etmiştir. Vefatı öncesi Atina noterlerinden Stilianos Glikoforidis’e Yunan vatandaşı olarak düzenlettirdiği vasiyetnamesinde, 1936 yılında 130 bin drahmiye Atina’da satın aldığı evi ve Borçlar Sandığı’ndaki 400 bin drahmisini İzmir’de yaşayan tek oğlu Ahmet Kemal’e bırakmıştır.21

Devam edecek...


Dipnotlar:
1. EGM Arşivi, Dn: 12222-88, Bn: 2/F 6, BT: 6 Ağustos 1930
2. Aşağıdaki listede parantez içerisinde belirtilen numaralar 150’liklerin açıklandığı orjinal listedeki sıra numaralarıdır.
3. Listedeki ilk 11 kişi için kaynak: Yunanistan Dışişleri Arşivi, Α.Υ.Ε. 1931/Β/37/ΙΙ/.
4. 12 ve 13 numaraları isimler için kaynak: Yunanistan Dışişleri Arşivi, Α.Υ.Ε. 1928/Β/37.
5. Şaduman Halıcı, Yüzellilikler, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, 1998, s. 242; Türkiye Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi, Dn: 12222-124, Bn: 2/C 8.
6. Ş. Haılıcı, a.g.e., s.199; Türkiye Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi, Dn: 12222-75, Bn: F 14, Bt: 16 Mart 1929.
7. Türkiye EGM Arşivi, Dn: 12222-125no, Bn: B5
8. Ş. Halıcı, a.g.e., s. 199
9. Simeon A. Soltaridis, Batı Trakya Müftülüklerinin Tarihi, Livani ABE, Atina, 1997, s.201
10. Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, Η Μουφτεία Κιρκασίων Θεσσαλονίκης: Μιαν άγνωστη ιστορία, Aζινλίκτσα 44, Φεβρουάριος 2009
11. Yalçın Toker, 150’liklerden Portreler, Toker yayınları, 2006, İstanbul, s120
12. Emin Karaca, 2004, age, s.63
13. E. Karaca, age, s.64
14. Sefer E. Berzeg, Kafkas diasporası’nda edebiyatçılar ve yazarlar sözlüğü, Nart yayıncılık, 1995
15. http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=1383
16. Kamil Erdeha, 150’likler yahut Milli Mücadele’nin Muhasebesi, Tekin Yayınevi, 1998, s.188
17. E. Karaca, age, s.66
18. Ş. Halıcı, age, s. 114; Türkiye Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi, Dn: 12222-30, Bn: B 14.
19. EGM Arşivi, Dn: 12222-30, Bn: C 5, Bt: 19,9,1933
20. Ş. Halıcı, age, s. 115
21. Ş. Halıcı, age, s. 115; EGM Arşivi, Dn: 12222-30, Bn: A 8, Bt: 6.3.1943

Early elections in Greece


AGOS
02.10.2009

Evren Dede

Greek voters will cast their ballots on Sunday, October 4th, in line with Prime Minister Kostas Karamanlis’ decision to hold early elections.

The decision to hold early elections came as no suprise. In the past year, the possibility of early elections was described and analyzed in Greek media and the general sentiment was “Let’s get this over with.”

Due to the current coalition based on the dual government of New Democracy (Nea Dimokratia – ND) and the Greek Socialist Party (Panheladiko Sosyalistiko Komma – PASOK), PASOK is expected to win the election rather than ND. Recent poll results show that a significant percentage already see the PASOK Leader Yorgos Papandreus as prime minister.

The nationwide turn towards PASOK can also be seen in Western Thrace. In all elections to date, socialist PASOK has been dominant everywhere in Western Thrace except the Evros (Meric) province. Even in the 2007 election when a nationwide majority voted for ND, PASOK came in first in the provinces of Rodophe (Rodop) and Xanthi (Iskece).

*

The two members of parliament elected to the Greek Parliament by the Turkish minority in 2007, Ahmet Haciosman from Rodophe province and Cetin Mandaci from Iskece province, were both from the PASOK roster. The ND candidate in Rodophe, Ilhan Ahmet, had won 14,172 votes, losing by a whisker.

A similar situation exists this year. Most likely, Ahmet Haciosman and Cetin Mandaci will be re-elected as MPs in the October 4 election and represent the minority population in the Greek Parliament.

One thing is clear about this region: the party that gets the most votes from the minority population becomes the leading party in both Rodophe and Xanthi. This means that getting the minority vote is of crucial importance for all parties, resulting in a serious struggle in the region. Another scenario is the possibility of three minority MPs getting elected, which seems conceivable considering the propotion of the minority electorate in Western Thrace. Nonetheless I don’t find this too likely given that the minority votes are split between different candidates.

Although I have predicted here that the two minority MPs who won the last election are likely to win in the this one as well, let’s have a quick look at the other minority candidates.

A total of 14 minority candidates from Western Thrace will take part in the election. ND’s candidate list for Rodophe includes former MP Ilhan Ahmet, who ran in the previous election, and Ahmet Amet Idris, a businessmen. PASOK’s list for the same province includes incumbent Ahmet Haciosman, and Rıdvan Kocamumin, assistant governor for the Rodophe-Xanthi Enlarged Provinces, who ran in the previous election. The list of the Radical Left Coalition (Siriza) includes former MP Dr. Mustafa Mustafa as well as economist Celalettin Yurtcu. Running under the Greek Communist Party (KKE) banner is businessman Faik Faik. On PASOK’s list of candidates in Xanthi are incumbent Dr. Cetin Mandaci and psychologist Seval Osmanoglu. The Xanthi candidates representing ND are Aysel Zeybek, who was denaturalized along with her family in 1984 but had her citizenship reinstated after taking her case to the European Court of Human Rights, and contractor Ahmet Bodur. SIRIZA’s Xanthi province candidates are Hasan Malkoc, president of the Xanthi Municipality’s Equality List, and pharmacist Huseyin Zeybek. KKE’s Xanthi list features contractor Hasan Efendi as a candidate.


Yunanistan'da erken genel seçim

AGOS

02/10/2009
Sayi:705

Yunanistan’da erken genel seçim

Yunanistan’da seçmen, Başbakan Kostas Karamanlis’in aniden aldığı erken genel seçim kararı doğrultusunda, 4 Ekim Pazar günü sandığa gidiyor.

Aslında Başbakan’ın erken seçim kararı sürpriz değildi. Basında son bir yıldır olası erken genel seçim senaryoları o kadar çok yazıldı ve yorumlandı ki, artık herkes “Şu erken genel seçim olsa da kurtulsak” demeye başlamıştı.

Nea Dimokratia (Yeni Demokrasi - ND) ve Panheladiko Sosyalistiko Komma’nın (Yunanistan Sosyalist Partisi - PASOK) egemenliğine dayalı iki partili siyaset yapısı yüzünden, bu sefer büyük bir ihtimalle, iktidardaki ND yerine PASOK ipi göğüsleyecek. Anket sonuçlarına göre, PASOK Genel Başkanı Yorgo Papandreu’yu şimdiden başbakan olarak görenlerin oranının azımsanamayacak ölçüde olduğunu da ayrıca belirtelim.

Ülke geneline yansıyan PASOK’a yöneliş, elbette, Batı Trakya için de geçerli. Zaten bugüne kadar yapılan seçimlerin ezici bir çoğunluğunda, Meriç (Evros) ilini saymazsak, hep sosyalist PASOK’un Batı Trakya’da baskın geldiği görülebilir. Ülke geneli ND’nin çoğunluğu yakaladığı 2007 seçimlerinde bile Rodop (Rodophe) ve İskeçe (Xanthi) illerinde PASOK birinci sıraya yerleşmişti.

*

2007 seçimlerinde, Türk azınlığın Yunan Parlamentosu’na gönderdiği, biri Rodop ilinden Ahmet Hacıosman, diğeri İskeçe ilinden Çetin Mandacı olmak üzere iki milletvekili de PASOK partisinden seçildi. ND’den aday olan İlhan Ahmet ise 14.172 oy almasına rağmen çok az bir fark yüzünden Rodop ili milletvekilliğini kaçırmıştı.

Bu sene de benzer bir durum söz konusu. Büyük ihtimalle, 4 Ekim’de yapılacak olan seçimlerde Ahmet Hacıosman ve Çetin Mandacı tekrar milletvekili seçilecek ve Yunan Parlamentosu’nda azınlığı temsil edecekler.

Bölge açısından rahatlıkla söylenebilecek bir şey var. O da, azınlık oylarından en çoğunu alan partinin, hem İskeçe ilinde, hem de Rodop ilinde birinci olduğudur. Dolayısıyla, bütün partiler için azınlığın oyunu alabilmek çok önemli. Ve bu yüzden, bölge ciddi bir mücadeleye sahne oluyor. Tabii, bu arada, azınlıktan üç milletvekilinin seçilebilmesi ihtimali üzerinde de duruluyor. Çünkü azınlığın Batı Trakya’daki seçmen oranı dikkate alındığında bu ihtimal mümkün gözüküyor. Fakat ben yine de azınlık oylarının farklı adaylara dağılmasından dolayı, bunun gerçekleşebileceğini pek düşünmüyorum.

Ben şimdi geçen seçimleri kazanan iki azınlık milletvekilinin, bu seçimleri de tekrar kazanacaklarını sizlere söylemiş olsam da, azınlıktan başka kimler aday olmuş, hangi partiden ve hangi ilden aday olmuş, gelin, kısaca bir göz atalım.

Batı Trakya’dan toplam 14 azınlık adayı seçimlere katılıyor. ND’nin Rodop ili seçim listesinde, önceki seçimlerde de aday olan eski milletvekili avukat İlhan Ahmet ve işadamı Ahmet Amet İdriz yer alıyor. PASOK’un Rodop ili seçim listesinde ise, daha önceki seçimde milletvekili seçilen Ahmet Hacıosman tekrar aday olurken, ikinci isim olarak da, yine önceki seçimlerde adaylığını koyan Rodop-Evros Genişletilmiş İller Vali Yardımcısı avukat Rıdvan Kocamümin yer alıyor. Radikal Sol Koalisyonu’nun (SİRİZA) seçim listesinde, eski milletvekili Dr. Mustafa Mustafa ile, ikinci isim olarak iktisatçı Celalettin Yurtçu yer alıyor. Yunanistan Komünist Partisi’nin (KKE) adayı ise, işadamı Faik Faik. PASOK’un İskeçe ili için açıklanan seçim listesinde, daha önceki seçimde milletvekili seçilen Dr. Çetin Mandacı yeniden aday olurken, aynı listede ikinci isim olarak psikolog Seval Osmanoğlu yer alıyor. ND’nin İskeçe’den adayları, 1984 yılında ailesiyle birlikte vatandaşlıktan çıkarılan ve sürdürdüğü hukuk mücadelesinin ardından AİHM kararıyla 2001 yılında tekrar Yunan vatandaşlığına alınan Aysel Zeybek, ve inşaatçı Ahmet Bodur. SİRİZA’nın İskeçe’den listesine kattığı iki azınlık adayıysa, İskeçe Belediyesi Eşitlik Listesi Başkanı Hasan Malkoç ve eczacı Hüseyin Zeybek. KKE’nin İskeçe listesindeyse, inşaatçı Hasan Efendi aday olarak yer alıyor.

Her ikisi de barbarlık


AGOS

Sayi: 704
21/09/2009

Her ikisi de barbarlık

Evren Dede

Okuyacağınız bu makale, iki ayrı ülkede mütekabiliyet çerçevesinde bırakılmış, farklı dine mensup iki azınlığın aynı gün uğradıkları bir barbarlığı konu edinmektedir.

*

Batı Trakya’da, Müslümanlarla Hıristiyanların bir arada yaşadığı, İskeçe’ye (Xanthi) bağlı Okçular (Toxotes) adında bir köy var. Köydeki Müslümanların çoğu ya Türkiye’ye göç etmişler, ya da İskeçe merkeze taşınmışlar. Bugün Okçular köyünde altı Müslüman aile yaşıyor. Köyde tarihi bir camileri var, sadece cuma namazında ve bir de Ramazan ayında, teravihlerde açılan.

Okçular Camii, bildiğiniz köy camilerinden işte; öyle mimari bir özelliği falan yok. Buna rağmen asırlık, şirin, ufak, tatlı bir şey.

Gel gelelim, caminin başı bir türlü beladan kurtulmuyor. Bugüne kadar üç defa kundaklandı. İlk iki kundaklamada büyük ölçüde hasar gördü. En kötüsü 7 Mart 2007’de olanıydı. Kimliği belirsiz şahıslar tarafından kundaklanan cami tamamen yandı. Ardından yeniden tamir edildi, eski haline kavuştu. Hatta daha güzel, daha sevimli, daha pırıl pırıl oldu.

Okçular Camii, 2 Eylül Çarşamba gecesi tekrar kundaklandı. Bu sefer de kimliği belirsiz ve bir türlü bulunamayan şahıslar (!) caminin mezarlık tarafındaki pencereyi kırmışlar. İçeriye bidonla benzin dökmüşler ve camiyi ateşe vermişler. Ancak, içerideki oksijen bitince alevler kendiliğinden sönüvermiş.

Tamamen yanmış penceresini, is içerisinde kalan duvarlarını, kullanılamayacak hale gelen halılarını, ahşap bölümlerini ve avizelerini hesaba katmazsak, 2004’teki kundaklamaya oranla cami ucuz kurtuldu diyebiliriz.

Camide, yakın bir tarihte tekrar tamirat başlatılacak. Hatta siz bu yazıyı okurken başlamış bile olabilir…

*

İstanbul Rumlarının, Zeytinburnu’nda, Balıklı Rum Hastanesi Vakfı’na bağlı, şirin bir mezarlığı var. Adı Balıklı Zoodohou Piğis Rum Ortodoks Mezarlığı. Rumlar ona kısaca ‘Balıklı Mezarlığı’ diyorlar.

Vakfa bağlı huzurevinde hayatlarının son demlerini yaşayan İstanbul Rumlarının pek çoğu vefat ettiklerinde işte bu pırıl pırıl, tertemiz mezarlığa gömülüyorlar. Balıklı Mezarlığı, ne olursa olsun İstanbul’da kalmış, çeşitli sıkıntılara göğüs germiş, kim bilir belki de 6-7 Eylül olaylarını yaşamış onlarca İstanbul Rumu’nun son istirahat yeri.

Balıklı Mezarlığı daha önce de saldırılara uğradı. Çeşitli zamanlarda kimliği belirsiz kişiler mezarlığa girip mezartaşlarını kırdılar. Her seferinde, kırılan mezartaşları yeniden yaptırıldı.

Balıklı Mezarlığı, 2 Eylül Çarşamba gecesi yine tahrip edildi. Bu sefer de kimliği belirsiz ve bir türlü bulunamayan şahıslar (!) duvardan atlayıp mezarlığa girmişler, mezartaşlarını kırmışlar. Fakat bu sefer kırılan mezartaşları, tahrip edilen mezar sayısı, eski saldırılara oranla çok daha fazla. Toplam 99 mezar tahrip edilmiş, mezartaşları parçalanmış. Yakın bir zamanda, mezarlıkta tamirat başlatılacak. Hatta siz bu yazıyı okurken başlamış bile olabilir…

*

Aynı tarihte, biri İstanbul’da, biri de Batı Trakya’da, azınlıklara karşı şiddet içeren eylemlerde bulunulması, sizce basit bir tesadüf olabilir mi? Ne olursa olsun, her ikisi de barbarlık, her ikisi de vandallık…

Bulgarlara ne oluyor? Bulgaristan’a da mağlup olmadık ya!

Azınlıkça

Sayı: 50
Ağustos 2009

Bulgarlara ne oluyor? Bulgaristan’a da mağlup olmadık ya!

Evren Dede


Okuyunca benim gibi sizler de şaşıracak mısınız acaba?
İsmet İnönü, Lozan Konferansı’nın başladığı 22 Kasım gününe kadar hayatında bir Yunanlı veyahut bir Osmanlı tebaası Rum vatandaşla bile herhangi bir mesele üzerinde münasebette bulunmuş, konuşmuş değildir.

İlginç değil mi?
Peki İnönü’nün ancak Lozan’da hayatına giren ilk Yunanlı kimdi?
İşte bunun cevabı Lozan Konferansı’nın yapıldığı Uşi şatosunda duruyordu.
İnönü’nün yaşamı boyunca ilk münasebet kurduğu ve zamanla çok yakın bir dost olduğu ilk Yunanlı Eleftherios Venizelos’tur.

*
İsmet İnönü 77’nci doğum gününde hatıralarını yazması gerektiğini söyleyenlere gülerek, “Ne hatırası, hatıra olacak zaman olmadı ki, daha dün bir, bugün iki” diye takılmış, sonra ciddileşerek, “Devlet kurmuş olanların hatıra yazmaları kolay değildir. Hatıralarda her şeyin söylenmesi ve doğru olarak söylenmesi lazımdır. Kolay olmayan da budur…” demiştir.

Buna rağmen İnönü’nün hatıratının yazılmasını ve yayınlanmasını Sabahattin Selek’e borçluyuz. Selek, bir düzen içerisinde İnönü’yü anlatmaya sevketmiş ve söylediklerini de bir sıra dahilinde ses bantlarına kaydetmiştir. Ve sonunda uzun bir uğraş neticesinde İnönü’nün önsözünü yazarak hitama erdirdiği bu kalın ve ilgi çekici hatırat meydana gelir.

İsmet İnönü hatıratında ilk münasebet kurduğu Yunanlının Eleftherios Venizelos olduğunu söyler. Lozan’da konuştukları güne kadar Mösyö Venizelos’u bütün siyasî hayatında başlıca Türk düşmanı bir politikacı olarak tanıyan İnönü, ilk temasında da Venizelos’a o gözle bakıp konuşur; her sözünü, her hâlini manalandırmaya çalışır.

Tabiî ilk baştaki bu temkinli ve tedbirli bakış açısı zamanla değişecektir, özellikle de Lozan Konferansı’nın ikinci devresinde…

İnönü, Lozan Konferansı’nın ikinci döneminde müttefiklerin kuvvet kullanmak ve Yunanlılarla Türkleri kafa kafaya tokuşturmak istedikleri dönemlerde Venizelos’un konferansın sonuna kadar müttefiklerin bu arzusunu teşvik etmediğinden, aksine bir vaziyet alıp hepsinin hiddetini çektiği anların bile olduğundan bahseder ve şu özeti yapar, “Hülasa, Türklerle Yunanlılar arasındaki münasebetler yolunun açılması ve devamlı bir dostluk kurulması imkanları bakımından konferansın bu ikinci devrinin bir mühim eseri ve neticesi sayılabilir. Venizelos çok zeki, güler yüzlü, bembeyaz bir adamdı. Benden yirmi yaş kadar büyüktü. Dünya meselelerini iyi bilen bir politikacıydı. Kendisine itimadı tabiî çoktu ve çok güveniyordu. Çok tertipler içinde bulunmuş, çok tecrübe kazanmış ve sözüne inanılan bir insandı. Konferansta münasebetlerimiz düzeldikten, birbirimizle anlaştıktan sonra artık Venizelos’tan hiçbir güçlük çekmedim. Venizelos Türkiye aleyhinde herhangi bir kimseye vasıta olmak için istidat göstermedi.”

*
Ev ziyareti krizi
Bay Venizelos Lozan Konferansı’na eşini de götürür. Bir gün İsmet İnönü ile görüşürken kendisini evine davet eder. “Eşim de sizinle tanışmak istiyor” diyen Venizelos’un daveti karşısında İnönü şaşırır, olumlu yanıt verir ve geleceğini belirtir.

Tabiî ülkelerin sınırlarının çizildiği, devletlerin kaderlerinin belirlendiği bu ehemmiyetli konferansta hasım olarak karşı safta bulunan devlet yetkililerinin böylesi bir yakınlığı sorun olabilir gerekçesiyle Türk heyetindeki diğer azalar İnönü’ye karşı kıyameti koparırlar. İnönü Venizelos’un bu nazik davetine icabet etmek isterse de, “Sen Venizelos’un evine gideceksin; olmaz! Kimse bunu anlamaz!..” diye ısrar ederler.

İnönü hatıratında bu mini davet krizini anlatırken, “Konferansın sonuna geldik, bir türlü gidemedim. Gitmek istiyordum ama çok güçlük vardı. Kimse gitmemi istemiyordu. Bugün olmadı, yarın derken, vakit geçti. Bir gün Venizelos bana dedi ki, ‘Bırakalım bunu, ileride görüşürüz. Vaziyetini anlıyorum, ben sana müşkülat çıkarmak istemem. Dediğim gibi zeki bir adamdı Venizelos; durumu kavradı, beni rahatlatmak için böyle konuştu.” şeklinde aktarır.

Ne kadar ilgi çekici değil mi? Devletlerin Lozan’da kaderleri çiziliyor, karşılıklı müzakereler en çetin şartlarda sürdürülüyor ve bütün bu hengame içerisinde bir Yunanlı ve bir Türk devlet adamı bu denli sıcak ilişki kuruyor, hem de ev ziyaretleri yapabilecek derecede…

*
İnönü Atina’da kralcıları tanıyor!
Lozan’da ilk defa bir Yunanlıyla münasebet kuran ve ilişkisini geliştiren İnönü daha sonra Atina’ya gittiğinde, bu yakın dostu dışında diğer Yunanlılarla da münasebet kurma şansını yakalar.

Yunanlıların Türk düşmanı oldukları önyargısıyla Lozan’a giden İnönü’ye karşı Venizelos sadece kendisinin değil, Venizelos muhalifi Yunanlıların bile Türklerle gerçekten barış arzuladığını ve sıcak ilişkiler kurmak istediklerini göstermek istemektedir. İnönü’nün Atina ziyaretinde Venizelos bu şansı yakalamıştır.

O dönemde iktidarda cumhuriyetçiler, dolayısıyla Venizelos hükümeti vardır. Fakat Atina Belediyesi cumhuriyetçilerin hasmı olan kral taraftarları tarafından idare edilmektedir. Venizelos bir gün İnönü’yü tutar Atina Belediyesi’ne götürüverir. Belediyedeki kralcılar İnönü’yü çok dostane karşılarlar, birçok mesele konuşulur. İnönü bu kadar sıcak ve olumlu geçen görüşmedeki Yunanlıların kral taraftarı olduğunu bilmemektedir. Gayet memnun bir şekilde Atina Belediyesi’nden ayrılır. İstediği şansı yakalamış ve muhaliflerinin bile ne kadar Türk-Yunan ilişkilerinde dostane bir tutum arzuladıklarını göstermiş olan Venizelos, yolda İnönü’ye, “Belediye heyeti kral taraftarıdır. Seni buraya mahsus getirdim.” der. Tabiî Venizelos’un bu ziyaretle göstermek istediği esas gayeyi bilmeyen İnönü hayret etmiştir. Venizelos’a, “Siz cumhuriyetçisiniz, hükümet cumhuriyetçi, belediye ise kral taraftarı. Nasıl oluyor? Beni oraya niçin götürdün?” diye sorar. Zaten bu soruyu bekleyen Venizelos, “Seni oraya götürmekten maksadım Yunanlılarla Türkler arasındaki münasebetin istikbal için de güven verici olduğunu göstermekti” der.

Venizelos’un İsmet İnönü’ye Atina ziyareti sırasında kralcıların bile Türk dostluğunun taraftarı olduklarını gösterme ve İnönü’yü bu konuda ikna etme çabası sonunda meyvesini vermiştir. İnönü hatıratında bunu tasdik ederken şöyle der, “Gerçekten de böyle oldu. Kralcılar işbaşına geldikleri zaman Türk dostluğuna aynı derecede ehemmiyet verdiler. Onlar Venizelos’a düşman kesildiler, fakat bizimle olan münasebetlerinde Venizelos’un politikasını takip ettiler. …Türkiye ile dostluk anlayışının şampiyonluğunu Venizelos yaptı. Ondan sonra gelenler iç politikada Venizelos’a son derece düşmanca davranmalarına rağmen Türkiye ile dostluk politikasını devam ettirdiler. Çaldaris, Venizelos’tan şikayet ederken bana bunu delil olarak söylemişti. Bak, demişti, Türklerle dostluk münasebetini Venizelos açmadı mı? Şimdi de ben devam ediyorum…

*
Tekrar Lozan
Tekrar Lozan Konferansı’na dönelim, en önemli, en sıkıntılı ve en sorunlu konulardan birine, Türkiye ile Yunanistan arasında gerçekleştirilen zorunlu nüfus mübadelesi meselesine…

Lozan’da Mösyö Venizelos ile İsmet İnönü bir araya geldiklerinde görüş birliğinde bulunduklarını anlamışlardır. Başta sulh yapmak, barışmak istedikleri konusunda her ikisi de hemfikirdir. Ayrıca siyasî ve stratejik şartlar bundan böyle Türkiye ile Yunanistan arasında yakın işbirliği kurulmasını gerektirmektedir. Venizelos görüşmelerinde İnönü’ye hiçbir zaman Türkiye ile bozuşmak ve yeniden bir savaşa girmek istemediğini ciddi olarak ve samimi bir şekilde teyit etmiştir.

İnönü hatıratında Venizelos’un iki ülkenin gelecekteki ilişkileri açısından Türkiye’nin ne düşündüğünü anlamaya özellikle gayret sarfettiğinden bahseder.

Acaba iki memleket arasında ciddi bir dostluk kurmaya imkân var mıdır? Venizelos işte bunu anlamaya çalışmaktadır.

İstanbul ve adalar hariç Türkiye’deki Rumların neredeyse tamamı Lozan’daki görüşmelere kalmadan zaten Yunanistan’a gitmiştir. Fakat Yunanistan’daki Müslümanlar hâlâ kendi topraklarındadırlar. Herhalükarda, geride kalanları da kapsayan (B.T ve İstanbul hariç) tam teşekküllü bir zorunlu mübadele olacaktır; bu konuda iki ülkenin yetkilisi de hem fikirdir. Ama iş son derece de çetrefillidir doğal olarak. İşte bu konuyu bir halledebilseler, dostluk kurmaları, Türk-Yunan ilişkilerini geliştirmeleri mümkün olacaktır.

İnönü bu konuda Venizelos’a, “Bizdekiler size gitmiştir, sizdekiler de bize gelecektir. Bu iş adaletle muamele görürse, iyi münasebetler ciddi bir engele uğramaksızın kapıları açılmış olur” diyerek görüşünü belirttiğinde, konunun ciddiyetini sezmiş olsa bile, gel gelelim zorunlu mübadele sorununun 1930’lara kadar süreceğini tahmin edemezdi elbette.

Bunca çetrefilli ve içinden çıkılmaz ayrıntılarına rağmen mübadele konusu ve beraberinde getirdiği diğer alengirli sorunlar için İnönü, “Her iki tarafın da dostluk arzusunun çekişmelere hakim olması sayesinde 1930’da bitirilebildiğinden” bahsederken Venizelos’u bir kez daha övmektedir, “Mösyö Venizelos iki memleket arasında ciddi bir sulh teessüs etmesi için bizim gayretlerimize samimi bir arzu ile karşılık vererek çalışmıştır. Venizelos’u iktidardan ayrılıncaya kadar da dostluk kanaatinde samimi buldum…”

*
Tekrar Atina
1931 sonbaharında İnönü tekrar Atina’dadır. Bir sene önce, 1930’da, Venizelos Ankara’ya gitmiş, iki ülke arasında, başta dostluk ve tarafsızlık olmak üzere üç ayrı antlaşma imzalanmıştır. İşte İnönü de bu ziyareti iade etmek amacıyla 1931 sonbaharı Atina’dadır.

İnönü hatıratında bu ikinci ziyaretinden bahsederken şöyle der, “Yunanlılar dostluk göstermek istediği zaman onu fazlasıyla göstermek kabiliyetindedir. Beni çok iyi karşıladılar...”

Türkiye ile Yunanistan arasındaki bu sıcak ve samimi ilişkilere rağmen Atina’da yaşanan bir olayın İnönü’yü kızdırdığını ve Yunanlılara karşı hafiften de bozulduğunu yine hatıratından öğreniyoruz.
İnönü’nün 1931’deki Atina ziyaretinde Türk tarafı için rahatsız edici bir gelişme yaşanır. Daha ziyaretin ikinci günü Atina Türk Büyükelçiliği yetkilileri İnönü’ye o gün yayımlanan Atina gazetelerini getirirler. Gazeteleri gören İnönü hatıratında, “Hayretler içinde kaldım” diyerek konu hakkında canının sıkıldığını vurgulamaktadır.

Elbette Atina basınında o gün önemle bahsedilen konu Türk-Yunan ilişkileridir. İsmet İnönü’nün Atina ziyareti dolayısıyla gazetelerin Türk-Yunan ilişkilerinden bahsetmesi olağan bir şeydir. Fakat İnönü’nün bozulmasının sebebi meselenin gazetelerdeki sunuş tarzından ileri gelmektedir. Çünkü Atina basınına göre, Rum muhacirler, nüfus mübadelesi yüzünden Anadolu topraklarından edilmiş Rumlar, yani artık hepsi tekrar yerli yerine dönecektir. Gazeteler açıktan açığa bu ümidi ve bu havayı vermektedir.

İnönü bu haberleri okuyunca, bahsedilenleri tahmin etmediği bir sonuç olarak değerlendirir ve çok şaşırır. Oysa Yunan hükümetiyle yapılan münasebetlerde ve ikili görüşmelerde en net anlaşma sağlanmış olan konu mübadele konusudur. Yani gönderilecekler gönderilmiş, gelecek olanlar gelmiş ve iş kapanmıştır. Türk-Yunan ilişkileri ancak bu yeni şekil üzerinde gelişecektir ve Türk tarafı bu esaslar üzerine mutabakatını her vesileyle Yunan tarafına tekrar tekrar teyit ettirmiştir.

İnönü elinde Türk Büyükelçiliğinden otele getirilen Atina gazetelerinin tercümeleri olduğu halde, işte tam da bu şekilde düşünürken, Venizelos otele gelir.

Anılarında bu en gergin anı anlatırken bile, “Atina’da bulunduğum esnada zaten beni hiçbir gün yalnız bırakmamıştır.” diyerek Venizolos’u bir kez daha hayırla yad eden İnönü, bu ehemmiyetli konuyu anlatmaya hatıratında ara verip tekrar dostunu ve ilişkilerini anlatır, “Venizelos ile aramızda tam yirmi yaş fark vardı. O benden yirmi yaş büyüktü. Dikkat ederdim, Venizelos münasebetlerimizde bana çok yakın bir ilgi ve siyasî bir yakınlık gösterdiği kadar, bir şahsî dostluk ve şefkat göstermeye de çalışırdı. Bilhassa Yunanistan’da bulunduğum bu günlerde, istirahatimin temini, herhangi bir hadiseden, aksi bir olaydan üzüntü duymamam için itina gösterdiğini minnetle hatırlarım…”

Şimdi Atina gazetelerindeki yazıyı okuyan ve ardından ciddi şekilde canı sıkılan İnönü’ye ve kaldığı otele tam da o esnada gelen Venizelos’a geri dönelim.

İnönü başka bir konuda konuşmaya mahal bile bırakmadan gazetelerde yer verilen bahse konu haberleri Venizelos’a iletir. İnönü’nün “Muhacirler tekrar geri dönecek!” haberleri yüzünden sinirli olduğu her halinden anlaşılmaktadır zaten.

Venizelos, “Neyin var?” diye sorduğunda, İnönü, “Ne olacak? Her şey temelinden bozuluyor ve tehlikeye giriyor. Bu nasıl şeydir?” diye mukabelede bulunur.

Hikayenin geri kalanını İnönü’den dinleyelim.
“Venizelos birkaç cümleyle bütün üzüntülerimi temelinden bertaraf etti: ‘Saçma! Böyle şey olur mu canım!’ dedi. ‘Şüphe mi ediyorsun? Bir takım gazeteler kendi arzularına, kendi hislerine göre zemin yokluyorlar. Hiçbir kayda bağlı olmaksızın serbest konuşulan, serbest yazılan memlekette bunlar olur. Hiçbir ehemmiyeti yoktur. Bunlara ehemmiyet verme.’
Venizelos’un sözlerindeki kesinlik ve hâli tavrındaki ciddiyet karşısında bulunduğum ters vaziyet esasından tesirsiz kaldı; başka mevzuya geçtik…”

*
ABD’nin Türkiye ve Yunanistan’dan çektiği: Amerikan aleyhtarlığı!
Amerikan aleyhtarları, Yunan olsun Türk olsun hiç fark etmez, her zaman Amerika’nın diğer tarafı desteklediği paranoyasıyla yaşarlar. ABD, ya Yunanistan’a karşı hep Türkiye’yi destekler veyahut da Türkiye’ye karşı Yunanistan’ı destekler!..

İşte bu Amerikan aleyhtarlığının mazisi Venizeloslu dönemlere kadar uzanmaktadır. Hatta İnönü’nün Atina ziyaretindeki bir olaya bile!..

Venizelos bir gün İnönü’yü Atina civarında uzakça bir sayfiye yerine götürür. Bir Amerikan şirketi orada yeni bir teşebbüs almıştır ve inşaat yapmaktadır. ABD’yi oldum olası sevmeyen Yunanlılar daha o zamanlar bile Amerikan şirketlerinden şikayet etmektedirler. İşin ilginç yanı, aynı Amerikan şirketi Türkiye’de çok yakın bir zaman önce Ankara’nın imarı için müracaatta bulunmuş ve teknik konulardaki anlaşmazlıklar yüzünden bu müracaat henüz olumlu sonuçlandırılamamıştır.

Atina ziyaretinde bu konu gündeme getirilir ve Yunanlılar bahse konu Amerikan şirketiyle Türklerin bir anlaşma yapamayışını, Türklerin daha akıllı olduğuna yeni bir misal teşkil ettiğini İnönü’ye yarı şaka yarı ciddi söylerler. Bu hikayeyi hatıratında nakleden İnönü, “Yunanistan seyahatimin latifeli bir olayı olarak bu anıyı hep hatırlarım” demektedir.

*
Garbi Trakya’dan Batı Trakya’ya…
Hiç şüphesiz Lozan’ın bizim açımızdan en ilgi çekici yanı azınlıklarla ilgili maddeleri ve Batı Trakya konusunun gündeme getirildiği görüşmeler olsa gerek. O halde gelin Lozan’a geri dönelim…

Venizelos bizi zayıf yerimizden yakalamıştı…
İsmet İnönü Trakya hudutları görüşülürken Venizelos’un yaptığı konuşmaya Lozan’da mukabelede bulunur. İnönü hatıratında, “Komisyon önünde ilk defa isteklerimizi söylerken, benim Garbi Trakya’da plebisit yapılmasını istememden Mösyö Venizelos çok endişe etmiş olacak ki, konuşmasında bu mesele üzerinde durmuş, Garbi Trakya halkının ekseriyetle Rum olduğunu iddia etmişti. Kendisine cevap verirken Garbi Trakya hakkında şöyle dedim: ‘Mösyö Venizelos, Garbi Trakya hakkında herhangi bir münakaşayı ortadan kaldırmak istemiştir. Halbuki Neuilly Muahedesine göre, idaresi muvakkaten müttefiklere tevdi edilen Trakya’nın mukadderatı bir hal yolu beklemektedir ve mesele açıktır. Türk heyeti Garbi Trakya’nın Türkiye’ye geri verilmesini istememektedir. Bunu bir kere daha teyit eder. Fakat Türk heyeti, büyük bir çokluğu Türk olan buralar ahalisini, mukadderatı hal bekleyen bir kıtada oturan insanlara büyük devletlerin sulh programında yazılı olduğu gibi kendi mukadderatını kendi tayin etmek hakkının tanınmasında ısrar eder. Esasen Garbi Trakya’da halkın ekseriyetinin Rum olduğunu ileri süren Yunan heyeti için halkın reyine müracaat meselesi hiçbir suretle endişe verici olmamalıdır. Hakikaten dedikleri gibi ise, plesibit yapılması, Garbi Trakya’nın Yunanistan Hükümetine geçmesini teyit ve temin eder.

Mösyö Venizelos’un bütün iddialarını cevaplandırdım. Haksız olduğunu ortaya koydum, istatistikler verdim, en salahiyetli tarihçileri şahit gösterdim. Fakat bu noktada Venizelos bizi zayıf yerimizden yakalamıştı. Şimdi bunu anlatacağım.

Balkan Harbinde, Trakya Hükümeti kurmuştuk!
Trakya hudutları meselesinde zayıf yerimiz, yalnız Balkan Harbi’nde Garbi Trakya’yı Bulgarlara terk etmiş olmamız değil, Cihan Harbi esnasında Bulgarlarla bir muahede yapıp Edirne’nin Dimetoka’ya kadar olan hinterlandını (Batı Trakya’yı kastetmektedir. e.d.) Bulgarlara vermemiz teşkil ediyordu. Bunu bize karşı koz olarak kullanıyorlardı.

Venizelos, ‘Garbi Trakya’yı biz sizden almadık ki, Bulgarlardan aldık.’ diyordu.”
Hakikaten İnönü’nün söylediği gerçektir. Yunanistan Batı Trakya’yı Türklerden almamıştır ki bu konuda Türklerle müzakere yapsın!.. Yunanistan Batı Trakya’yı Bulgarlardan almıştır, hem de Bulgarları yenerek. Dolayısıyla Lozan’da Türk heyeti Misakı Milli’deki şarta bağla kalarak Batı Trakya’yı gündeme getirdiği her noktada, Yunan heyeti de, “Batı Trakya’yı biz sizden almadık, Bulgarları yendik, Bulgarlardan aldık” demişlerdi.

Bulgarlara ne oluyor? Bulgaristan’a da mağlup olmadık ya!
Sonuçta Türk heyetinin talebi Lozan’da anlamsız kalmış ve Batı Trakya meselesi son bulmuştu. Fakat mesele kapanırken son noktada ilginç bir olay yaşandı. Madem Yunanistan Batı Trakya’yı Bulgarlardan almıştı, acaba Bulgarlar bir katakülleye getirip Batı Trakya’yı Yunanistan’dan geri alabilirler miydi? Madem Lozan’da mağlup taraf Yunanistan’dı bu ihtimal neden olmasındı?

Bulgar Başvekili Stamboliyski fırsattan yararlanmak amacıyla Lozan görüşmelerinde Batı Trakya konusunun kapandığı son noktada tutup Bulgaristan’ın Batı Trakya’da mahreç isteğini ifade etmiştir. Komisyonda herkes şaşırır tabiî… Bulgar yetkili Dedeağaç Bulgar toprağı olmalıdır, diye ısrar etmeye bile başlar.

İşte bu noktada Eleftherios Venizelos çileden çıkmıştır artık. İyiden iyiye sinirlenmiş bir şekilde ayağa kalkar ve Batı Trakya konusuna son noktayı koymak üzere komisyondakilere şöyle der, “Anlamıyorum yahu!.. Bulgarlara ne oluyor? Bulgarlar neden bizden toprak isterler? Bulgaristan’a da mağlup olmadık ya!..”

İsmet İnönü- Eleftherios Venizelos
Bunun kötü bir yanı yok elbette ama bir yanlışı düzeltmekte fayda var. Atatürk ile Venizelos’un bir araya gelmeleri ve görüşmeleri gerçekte çok kısa ve azdır. Oysa Venizelos ile İnönü’nün bir araya gelmeleri pek çok kez ve de çok uzundur. Dolayısıyla Atatürk’ün direktifiyle olsa bile, Türk-Yunan yakınlaşmasının esas kurucuları İnönü ile Venizelos’tur. Dolayısıyla Türk-Yunan yakınlaşması çerçevesinde ilk tanıştığı Yunanlıyla barışa giden yolu inşa eden İsmet İnönü’ye ve kendisinden 20 yaş küçük olan refikine hiç çekinmeden sıcacık kalbini açan Venizelos’a hepimiz borçluyuz sanırım.

Venizelos’un evi Türk Büyükelçiliği oldu!

İnönü’nün 3-6 Ekim 1931 tarihli Atina seyahati sırasında Türkiye’nin Atina Büyükelçisi Enis Akaygen’dir. Enis Tulça’nın kaleme aldığı Akaygen’in anılarını içeren “Atatürk, Venizelos ve Bir Diplomat: Enis Bey” adlı eserde Venizelos’un Türkiye için gösterdiği bir başka jestle karşılaşırız.

Yıllardan 1934’tür. Enis Akaygen hâlâ Türk Büyükelçisi olarak Atina’da görev yapmaktadır. Atina’daki Türk Büyükelçiliği, şehir merkezindeki Amalias caddesindedir. Kadronun genişlemesi zaten yetersiz olan alanı daha sıkıntılı bir hâle sokmuştur. Üstelik ev sahibi aile binayı satmak istemektedir. 1934 baharında bir gün Enis Akaygen ve eşi, bay ve bayan Venizelos’un evine öğle yemeğine davetlidirler. Türk Büyükelçisi yemek sırasında bu konuyu Venizelos’a açar, sefaretin yetersizliğinden bahseder. Türk hükümetinin Atina’da bir başka mekânı satın almak arzusunda olduğunu aktarır. Venizelos bunun üzerine yine kendisine yakışır bir jest yapar ve eşinin ailesine ait olan o evi, yani Vasileos Gheorgiou sokağında bulunan 8 numaradaki evlerini önerir.

Bugün hâlâ Türkiye Sefareti olan bu bina 1934 Temmuz’unda satın alınır. Anlayacağınız Türkiye Atina Büyükelçiliği’nin kullandığı bina bile Eleftherios Venizelos’un hatırasıdır.



İstanbul Rumları özel Yunanca kursu için onay bekliyor

AGOS

Sayi: 699
21/08/2009

İstanbul Rumları özel Yunanca kursu için onay bekliyor

Evren Dede


İstanbul Rumlarının eğitim sorunu sadece Heybeliada Ruhban Okulu’yla veya yetersiz Rum nüfusu yüzünden yıllardır kapalı (resmiyette ise açık!) olan anaokullarıyla sınırlı değil. Çağdaş eğitim kapsamında, belki en önemli sacayaklarından biri sayılabilecek resmi ve özel dil kursları konusunda da İstanbul Rumları yıllardır çözülemeyen bir sorunla karşı karşıyalar.

Türkiye’de, Japonca, Rusça, Çince, hatta Ermenice, İbranice ve onlarca başka dilin resmi ve özel kurslarda öğretilmesi Bakanlar Kurulu kararlarıyla “uygun!” görülmüşken, Yunanca öğretecek resmi veya özel bir dil kursu, bu konuda alınmış Bakanlar Kurulu kararı bulunmadığından dolayı kurulamıyor!..

Teknik açıdan durumu açıklamak oldukça basit: Türkiye’de örgün eğitim kurumlarında öğretilmesi düşünülen herhangi bir yabancı dil için Bakanlar Kurulu’nun kararı gerekiyor. Dolayısıyla, herhangi bir dil kursunun yasal anlamda bir yabancı dili öğretebilmesi için bahse konu yabancı dil ile ilgili olarak Bakanlar Kurulu kararı bulunması gerekiyor.

Burada hafiften gülümsememek mümkün değil tabii. Çünkü, işin komik yanı, yabancı dil izni Bakanlar Kurulu kararına tabi olunca, Tarım ve Köyişleri Bakanı’ndan tutun, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı’na, Bayındırlık ve İskân Bakanı’ndan Maliye Bakanına, hatta Ulaştırma Bakanı’na kadar, bahse konu yabancı dilin özel dil kurslarında öğretilip öğretilmemesi ile ilgili hiçbir alakası olmayan onlarca bakanlığın da onayı gerekiyor. Mesela İbranicenin resmi ve özel kurslarda öğretiminin yapılabilmesi için 2007 yılına kadar sabretmek ve Bakanlar Kurulu’nun 2007/12283 sayılı kararını ve dolayısıyla, dönemin Tarım ve Köyişleri Bakanı M. M. Eker’in dahi onayını beklemek dışında hiçbir çareniz kalmıyor.

Bir de, merak ediyorum elbette, acaba Sağlık Bakanı İbranicenin kurslarda öğretilmesini bakanlığıyla alakalı olarak hangi kritere dayanarak uygun buluyor veya mesela Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı İbranicenin kurslarda öğretilip öğretilmemesinin bakanlığının hangi sorumluluk alanıyla ilgili olarak bir sorun teşkil etmediği kanaatine varıyor? Tabii, bütün bakanların olur dediği bir dil için Cumhurbaşkanı tutup da “Hayır” derse, söz konusu dilin kurslarda öğretilebilmesinin mümkün olmadığını ayrıca hatırlatmaya lüzum yoktur sanırım.

İyi ama, mantık süzgecinden geçirince cevabını bulamadığımız bu inanılmaz uygulamanın gerekçesi ne olabilir ki? Bir yabancı dilin resmi veya özel kurslarda öğretilebilmesi için neden konuyla alakasız bunca bakanlığın onayı gerekmektedir? Neden illa bütün bakanların, dolayısıyla da Bakanlar Kurulu’nun kararı şartı konmuş?

Geçmişi sorgulamak da önemlidir, esas sorunun Kürtçe olduğunu öne sürmek mümkün; fakat günümüzde bu uygulamanın hâlâ devam ettirilmesi başlı başına bir sıkıntıdır. Çünkü günümüzün modern dünyasında bu uygulamayı açıklayabilmek pek mümkün gözükmüyor. Çağdaş dünyanın hiçbir ülkesinde özel bir dil kursunda herhangi bir yabancı dilin öğretilebilmesi için Bakanlar Kurulu kararı istenmiyor. Daha doğrusu, konuyla ilgisiz hiçbir bakanlığın onayı istenmiyor. İstendiğini varsaysak bile, mesela Tarım Bakanı, tutup “Bana ne yahu hangi dilin özel kurslarda öğretilip öğretilmeyeceğinden? Beni AB fonlarından şeftali üreticilerine sağlanan kaynağın artırılması, çiftçilerin yağan doludan dolayı uğradığı zararların derhal ödenmesi ilgilendirir!” derdi, öyle değil mi!

Zaten doğru ve mantıklı olanı da bu. Çünkü basit bir müracaat için bürokratik işleyişin arkasına saklanmak, ilgili ilgisiz bütün bakanlıkları meşgul etmek akıl kârı değildir. Başta kendi vatandaşlarına güven duyan bir devlet bu gereksiz uygulamayı sürdürmemelidir.

Maalesef, Türkiye’de resmi ve özel kurslarda Yunanca öğretimin yapılması Bakanlar Kurulu kararı olmadığından dolayı, hâlâ, 2009’da bile yasak! Diyeceksiniz ki, buna rağmen Türkiye’de resmi olarak Yunanca kursu veren yok mu? Var tabii!.. Devlet kurumu olan Ankara Üniversitesi’ne bağlı TÖMER, devletin onayı olmamasına rağmen Yunanca için yıllardır çatır çatır kurs veriyor, mezunlarına Yunanca bildiğine dair diploma dağıtıyor! Bakanlar Kurulu kararı şartı aranmasına rağmen TÖMER bu ‘yasaklı dil’i nasıl öğretiyor? Bu da bir başka garabet olsa gerek…

İstanbul Rumlarınca kurulan ‘Skala Eğitim Hizmetleri fiirketi’, özel Yunanca kursu vermek istiyor. Türkiye vatandaşı olan bu gayrimüslim dostlarımız konu ile ilgili yetkili mercilere müracaatlarını yapmışlar ve uzun bir süredir Yunanca kursu için Bakanlar Kurulu kararını bekleyip duruyorlar.

Yıllardır kendi vatandaşlarını unutmuş hükümetlere inat, bu ciddi hatayı düzeltmek, mevcut hükümetin görevi olmalı. Türkiye’de Yunancanın da kurslarda öğretilebilmesinin yolu açılmalı. Kürt açılımını bile cesur bir şekilde gündeme getirebilen Başbakan Erdoğan’ın ve sayın bakanların İstanbul Rumlarının bu en doğal talebini göz ardı etmeyeceklerini düşünüyorum. İnşallah yanılmıyorumdur…




Free Blogspot Templates by Isnaini Dot Com and Supercar Pictures. Powered by Blogger