Ποια είναι η κατάσταση των δυτικοθρακιωτών μειονοτικών;

ΑΖΙΝΛΙΚΤΣΑ
Τεύχος:35
Μάρτιος 2008

Ο όρος «μειονοτικό» σύμφωνα με το ισλαμικό δίκαιο (Η Σαρία) έχει πολλαπλή σημασία. Σύμφωνα με το ισλαμικό δίκαιο, μειονότητα ονομάζονται οι μη μουσουλμάνοι πολίτες που ζουν σε μια μουσουλμανική χώρα και το κράτος που διοικείται με το ισλαμικό δίκαιο. Οι μη μουσουλμάνοι πολίτες που πληρώνουν φόρο και προστατεύονται από το κράτος θεωρούνται μειονοτικοί βάσει του ισλαμικού δικαίου.
Βέβαια οι παλιοί δεν έλεγαν μειονότητα αλλά χρησιμοποιούσαν τον όρο «ζιμμί», που είναι μια θρησκευτική ορολογία και αποδίδει τον όρο μειονοτικό. Σημαίνει οι μη μουσουλμάνοι πολίτες που ζουν σε μια μουσουλμανική χώρα, δηλαδή έχει την έννοια της μειονότητας. Η ιστορία και η ερμηνεία του ισλαμικού δικαίου αναφέρεται λεπτομερώς σε πολλά σημεία στους «μειονοτικούς» πολίτες. Ακόμη και ο διάσημος σοφός Ισμαήλ Χακκί Μπουρσεβί ασχολήθηκε πολύ με τον όρο «μειονοτικό» λέγοντας: «Η περιουσία ενός μειονοτικού, έχει το παρόμοιο καθεστώς όπως ενός μουσουλμάνου». Πολλοί άλλοι διανοούμενοι και σοφοί ασχολήθηκαν με τον όρο μειονοτικό. Σχολιάζοντας τα δικαιώματα των γυναικών της μειονότητας χρησιμοποίησαν τον όρο «ζιμιγιέ», θηλυκή ονομασία που απέδιδαν για τις γυναίκες των μη μουσουλμάνων πολιτών. Για αυτό κατανοούμε πιο καλά την σημασία της λέξης μειονότητα από την πλευρά του ισλαμικού δικαίου.
Παρόλο που ο όρος μειονότητα ήταν μέσα στα επίκαιρα θέματα της ισλαμικής ιστορίας, δεν χρησιμοποιήθηκε πουθενά στα ισλαμικά βιβλία εκτός από το θέμα της διαφορετικότητας της θρησκείας. Όσο και να το ψάξει κανείς, η λέξη μειονότητα δεν χρησιμοποιήθηκε πουθενά μα πουθενά για να αποδώσει μια άλλη σημασία εκτός από την θρησκευτική της.
Βέβαια το μειονοτικό πρόβλημα δεν είναι ένα θέμα που αφορούσε μόνο το Ισλάμ. Για το λόγο αυτό, τα προβλήματα των μειονοτικών και η σημασία της λέξης σχολιάστηκαν πιο διευρυμένα στην Ευρώπη. Όπως η σημερινή έννοια «πολίτες της πολυπολιτισμικότητας», έτσι και η έννοια της μειονότητας σχολιάστηκε πιο διευρυμένα και αναλύεται μέσα στα πλαίσια της θρησκείας, της εθνικότητας, του πολιτισμού και της γλώσσας. Παρόλα αυτά, η ισλαμική ιστορία δεν χρησιμοποίησε ποτέ τον όρο μειονότητα παρά μόνο σε θέματα που αφορούσαν τους μη μουσουλμάνους πολίτες. Μέχρι την συνθήκη της Λοζάνης, που σε αντίθεση με την ισλαμική παράδοση, έδειξε ότι θα υπάρξουν μουσουλμάνοι μειονοτικοί που θα εφαρμόσουν την σαρία σε μια μη μουσουλμανική χώρα.
Η ύπαρξη των μουσουλμάνων μειονοτικών στη συνθήκη της Λοζάνης και η προστασία των δικαιωμάτων τους στο πλαίσιο μιας συνθήκης, δημιούργησε μια νέα κατάσταση στους παραδοσιακούς διανοούμενους του Ισλάμ. (Η ιστορία της προστασίας του μουσουλμανικού πληθυσμού που ζει στην Ελλάδα, φτάνει μέχρι και την περίοδο της ίδρυσης του ελληνικού κράτους) Ότι και να έγινε μέχρι σήμερα, η συνθήκη της Λοζάνης είναι η μοναδική συνθήκη που ισχύει σήμερα στην Ευρώπη και περιέχει επίσημα τον όρο μουσουλμανική μειονότητα. Επειδή οι υπόλοιποι μουσουλμάνοι που ζουν στην Ευρώπη δεν έχουν μια συνθήκη που να προστατεύει τόσο καλά και έγκυρα τα θρησκευτικά τους δικαιώματα, η συνθήκη της Λοζάνης, είτε από την πλευρά της ισλαμικής ερμηνείας, είτε από την πλευρά του ισλαμικού δικαίου φέρνει ένα καινούργιο σχολιασμό.
Μέχρι σήμερα πέρασε πολύς καιρός και η ερμηνεία της ισλαμικής θρησκείας και του ισλαμικού δικαίου δεν έχουν σχολιαστεί και ερμηνευτεί για τους μουσουλμάνους μειονοτικούς. Αυτό ίσως μπορούμε να το συνδέσουμε με το γεγονός πως οι μουσουλμάνοι δεν αποδέχθηκαν κατά κύριο λόγο να θεωρούν τους εαυτούς τους μειονοτικούς. Είναι μια πραγματικότητα πως θα ήταν διαφορετικό το τι θα ένιωθαν οι μουσουλμάνοι όταν χαρακτήριζαν τους μη μουσουλμάνους μειονότητα και όταν οι ίδιοι βρίσκονταν στη θέση του μουσουλμάνου μειονοτικού. Όμως μέχρι σήμερα, αφήνοντας την συναισθηματικότητα σε μια άκρη, η ισλαμική ερμηνεία και το ισλαμικό δίκαιο των μουσουλμάνων μειονοτικών της δυτικής Θράκης, θα μπορούσε να είχε σχολιαστεί από ειδικούς επιστήμονες και να είχαν γίνει οι απαραίτητες ρυθμίσεις.
Να μην πολυλογούμε. Ένα συγκεκριμένο κομμάτι της σαρίας που εγγυάται η Λοζάνη, δημιουργεί το να έχουν οι μουσουλμάνοι της δυτικής Θράκης μια ονειρεμένη στάση, όπως στο παραμύθι χίλιες και μια νύχτες, ενώ η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Οι μουσουλμάνοι που ζουν στη δυτική Θράκη είναι μουσουλμάνοι μειονοτικοί και όταν η Ελλάδα θα δυσκολευτεί μπροστά στην Ευρώπη θα αναγκαστεί να αποσύρει την εφαρμογή της Σαρίας.
Μην ξεγελάμε τον εαυτό μας. Από την εποχή που η δυτική Θράκη εντάχθηκε στην Ελλάδα, οι θρησκευτικοί διανοούμενοι δεν αντιλήφθηκαν ότι η κατάσταση αυτή θα επικρατήσει επ’ αορίστου. Για αυτό και έφεραν μια νέα προσέγγιση στα ισλαμικά θέματα. Ίσως νόμισαν ότι τα πράγματα θα γυρίσουν ξανά και οι μη μουσουλμάνοι θα γίνουν μειονοτικοί. Για αυτό το λόγο δεν έφεραν καινούργιες θρησκευτικές ερμηνείες για τους μουσουλμάνους μειονοτικούς.
Στις μέρες μας, τα λάθη που γίνονται λόγω της μη ερμηνείας και διαμόρφωσης του ισλαμικού δικαίου, καθώς και η μη αποδοχή του γεγονότος ότι είμαστε μουσουλμάνοι μειονοτικοί, έτσι όπως το προβλέπει η συνθήκη της Λοζάνης, στο τέλος μπορούν να δημιουργήσουν ένα κλίμα απαισιοδοξίας. Ενώ για να σταματήσει αυτή η ανεμοθύελλα χρειάζεται να δοθούν καινούριες ερμηνείες. Δεν πρέπει να αντιληφθεί κανείς ότι το δικαίωμα που δίνει η Ελλάδα για την εφαρμογή του ισλαμικού δικαίου θα διαρκέσει επ’ αόριστο. Το παρόμοιο δικαίωμα των μη μουσουλμάνων της Κωνσταντινούπολης έχει παρθεί από τα χέρια τους εδώ και πολύ καιρό. Συνεπώς, στο θέμα του ισλαμικού δικαίου που κάνουμε λόγο, δεν ισχύει ούτε η αμοιβαιότητα που δείχνει κάθε φορά το άσχημο πρόσωπό της στις μειονότητες. Για αυτό το λόγο πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες ρυθμίσεις.
Στην πράξη, για να παρθεί μια πρωτοβουλία στο θέμα αυτό, το μεγάλο έλλειμμα που θα συναντήσει κανείς είναι ότι ποτέ δεν γράφτηκε με άρθρα και δεν υπάρχει σε γραπτή μορφή το ισλαμικό δίκαιο που εφαρμόζεται στη δυτική Θράκη. Αυτό, δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι οφείλεται στην πολυμορφία των υποθέσεων. Πριν από αιώνες υπήρχαν άνθρωποι που μπορούσαν να κάνουν τις ερμηνείες αυτές, τα γράφανε και τα δημοσίευαν. Το γεγονός αυτό μας δείχνει ότι και το σημερινό ισλαμικό δίκαιο που εφαρμόζεται στη δυτική Θράκη, μπορεί να ερμηνευτεί και να πάρει μια γραπτή μορφή.
Δεν πρέπει να ξεχαστεί πως τα πιο πολλά προβλήματα των μουσουλμάνων που ζουν σε μη μουσουλμανικές χώρες, μπορούν να ερμηνευτούν ξανά. Ακόμη και τα επίκαιρα προβλήματα μπορούν συνεχώς να ερμηνεύονται και να σχολιάζονται από τους διανοούμενους του Ισλάμ.
Το περίεργο είναι ότι, παρόλο που το ισλαμικό δίκαιο που εφαρμόζεται στη δυτική Θράκη μπορεί να ερμηνευτεί, να σχολιαστεί και να διαμορφωθεί βάσει των ευρωπαϊκών νομοθεσιών, κανένας δεν θέλει να δείξει αυτό το θάρρος. Ο λόγος είναι γνωστός. Επειδή στην ιστορία του ισλαμικού δικαίου και στις αναφορές των διανοούμενων του Ισλάμ δεν έχουν γίνει παρόμοιες προσεγγίσεις με τα δεδομένα σημερινής της εποχής και είναι αδύνατον να βρει κανείς απαντήσεις στις παλαιές αναφορές βάσει των σημερινών αναγκών, οι σημερινές προσεγγίσεις και ερμηνείες πρέπει να γίνουν από κάποιους που ζουν σήμερα. Στη δυτική Θράκη έχουμε τόσους θεολόγους, τόσους απόφοιτους θεολογικών σχολών, όμως δεν έχουμε ούτε ένα βιβλίο στα χέρια μας που να φέρνει καινούργιες προσεγγίσεις και ερμηνείες για το ισλαμικό δίκαιο η για την θρησκεία. Όμως, από την πλευρά της ισλαμικής ερμηνείας, τίθεται μια πραγματικότητα που κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει. Η διοίκηση της πατρίδας μας της Ελλάδας είναι μη μουσουλμανική. Όσο και να εφαρμόζεται το ισλαμικό δίκαιο για μια καλύτερη θρησκευτική ζωή, έχουμε ανάγκη από νέες θρησκευτικές ερμηνείες και προσεγγίσεις. Τόσο δύσκολο είναι να κατανοηθεί αυτό; Επίσης, αυτό έχει μεγάλη σημασία και για τους μουσουλμάνους που ζουν εκτός δυτικής Θράκης αλλά και για τους μουσουλμάνους της Ευρώπης.
Από την στερεοτυπική συμπεριφορά που έχουμε τα προβλήματα μας μεγαλώνουν. Παρόλο που ξέρουμε ότι το ισλαμικό δίκαιο που εφαρμόζεται βρίσκεται σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές συνθήκες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γιατί δεν προχωράμε στις απαραίτητες ερμηνείες που χρειάζονται και γιατί δεν βλέπουμε ότι μπορεί καταργηθεί εξολοκλήρου όλο το ισλαμικό δίκαιο που εφαρμόζεται; Βλέποντας αυτό γιατί δεν κάνουμε το απαραίτητο άνοιγμα που χρειάζεται για μια καλύτερη μουσουλμανική ζωή;
Η ισλαμική ιστορία την ταινία αυτή δεν την βλέπει για πρώτη φορά. Οι φορείς των διάφορων μουσουλμανικών χωρών αποτελούν παράδειγμα σε αυτό. Στην ουσία, επειδή δεν έγιναν οι απαραίτητες ρυθμίσεις στην εποχή που χρειαζόταν, τώρα με τις εξωτερικές πιέσεις απόκτησαν μια γελοία μορφή.
Εάν δεν γίνονται οι απαραίτητες ρυθμίσεις και προσεγγίσεις, εάν δεν διαμορφώνεται το ισλαμικό δίκαιο μέσα στα πλαίσια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Ευρώπης, εάν δεν γραφτεί το ισλαμικό δίκαιο που εφαρμόζεται στη δυτική Θράκη ως ένα συνταγματικό βιβλίο, τότε αυτό το άρθρο όπου αναφέρω ανησυχίες μου, φαίνεται ότι θα είναι όπως η τελευταία αίτηση που έβαλα να γράψει ο γραμματέας.

Batıtrakyalı zımmîlerin hükmü nedir?

Azınlıkça
Sayı: 35
Şubat 2008

İslam hukukuna göre azınlık kavramının anlamı çok açıktır. Müslümanların hâkim olduğu bir ülkede müslüman olmayan tebaa, İslam hukukuna göre yönetilen bir devlete tâbi olan, vergi veren ve korunan kitap ehline denir azınlık.
Tabiî eskiler azınlık demez zimmî dermiş o ayrı mesele. İslam hukuku, fıkhı ve tarihi, zimmîler hakkında bin yerde bin teferruat içerir. “Zimmînin dahi mal ve demi hükmen Mü’min gibidir” diyen İsmail Hakkı Bursevî Hazretleri bile az kafa patlatmamıştır azınlık kavramı hakkında.
Nice hazretin zımmî kadınları ayrıca ifade etme lüzumu gördüklerinden dolayı olsa gerek “zimmiye” diyerek zımmî kadınların hakları ile ilgili yorumlarda bulunmuş olmaları, azınlık kelimesinin İslâm tarihi açısından önemini daha iyi anlaşılır kılar.
Azınlık kelimesinin çokluğuna, İslâm tarihinin gündem maddelerinden birini oluşturmasına rağmen, İslâmî hiçbir eserde din farklılığı dışında azınlık kelimesi bir kere, evet bir kere bile kullanılmamıştır. İster baştan sona, ister tepeden aşağıya, ister soldan sağa inceleyin; isterseniz büyüteçle satır aralarına bakın, azınlık kelimesinin dinî farklılığı anlatma gayesi dışında kullanıldığını asla göremezsiniz.
Tabiî zımmî sorunu sadece İslam’a has değildir. Bu yüzden zımmîlerin sorunları ve kelimenin anlamı Avrupa’da da daha geniş bir yoruma tâbi tutularak kullanılmıştır. Günümüzün çokkültürlü yurttaşlık kavramı gibi azınlık kelimesinin de anlamı genişlemiş, din, etnik, kültür, dil ve sayıca azlık unsurlarını kapsayan daha geniş bir yelpazeye oturmuştur. Buna rağmen İslâm tarihi azınlık terimini (zımmî), gayrimüslimler dışında asla kullanmamıştır. Ta ki Lozan Muahedesi, İslamî geleneğe karşı, şeriatı uygulayan zımmî Müslüman da olunabileceğini gösterene dek.
Lozan antlaşmasında zımmîler arasında Müslüman ahalinin de yer alması ve Müslimlerin dinî haklarının anlaşma çerçevesinde korunması, gelenekçi İslâm düşünürleri açısından yeni bir durum oluşturmuştur. (Yunanistan’da yaşayan Müslüman nüfusun himayesi tarihi Yunan devletinin kuruluşuna kadar gitse de) Ne de olsa bugüne bugün geçerliliği devam eden ve Avrupa’daki tek resmî müslüman azınlık kavramını Lozan antlaşması içermektedir. Avrupa’nın diğer ülkelerinde yaşayan Müslümanların bu denli sağlam ve geçerli bir antlaşmayla dinî hakları garanti altına alınmadığından dolayı Lozan antlaşması gerek İslam fıkhı gerekse İslam hukuku açısından yeni bir yorumu kaçınılmaz kılmıştır.
Aradan geçen bunca seneye rağmen İslam fıkhının ve İslam hukukunun bu yeni tür Müslüman zımmîlere göre yorumlanmamasını, ancak Müslümanların zımmî olmayı, daha açık bir ifadeyle azınlık olmayı kabullenmemeleri, içlerine sindirememeleri ile bağlantılıyabiliriz. Ne de olsa cihanşumül bir dinin temsilcilerinin gayrimüslimler için zımmî derken hissettikleri ile Müslümanların zımmî konumuna düştükleri bir durum hakkında hissettikleri arasında ciddi bir fark olacağı kuşku götürmez bir gerçektir.
Oysa duygusallığın bir kenara bırakıldığı, aklıselim bir bakış açısı ile pekâlâ bugüne kadar çoktan Batıtrakyalı Müslüman Zımmîlerin fıkhı ve hukuku işin ehlince yorumlanabilir, gerekli düzenlemeler yapılabilirdi.
Uzatmayalım, kısmî şeriatın Lozan’la garanti altına alınmış olması, Batı Trakya’daki Müslümanların başı sonu belli olmayan binbir gece masalındaki gibi hayalperest bir tutum sergilemelerine sebep olmaktadır. Oysa gerçek farklıdır. Dinî literatürce kabullenilmesi zor gelse de, Batı Trakya’da yaşayan Müslümanlar zımmîdirler ve Yunanistan Avrupa nezdinde sıkıştıkça, Batı Trakya’da serbest bıraktığı şeriat uygulamasından el etek çekmeye mecbur kalacaktır.
Hiç kendimizi kandırmayalım. Batı Trakya’nın Yunanistan topraklarına katıldığı günden bugüne kadar islamî meselelerde yeni bir yaklaşım getirilmemesinin esas nedeni eski Batıtrakyalı büyük din alimlerinin mevcut durumun istisnai değil daimi bir hâl olduğunu kavrayamamalarından kaynaklanmıştır. Öyle ya, Balkanlarda zırt pırt toprakların el değiştirmesi o koca alimlerin, müslümanların zımmî fıkhını düzenlemesini engellemiştir. Sanmıştırlar ki devran döner zımmîler yine gayri müslimler olur. Bu yüzden de gerekli içtihadları yapmamış, zımmî müslüman fıkhını ortaya koymamışlardır. Günümüzde ise uygulamada yapılan yanlışlıklar, islâm fıkhında ve hukukunda (içtihada açık noktalarda) yeni yorumların getirilememesi ve en önemlisi Lozan’la bırakılan zımmîler olduğumuzu bir türlü hâlâ kabullenemememiz, sonunda kocaman bir hayal kırıklığına sebep olabilir.
Oysa fırtınanın dinebilmesi için mutlaka yeni yorumlara ihtiyaç vardır. Batıtrakyalı Müslümanların uygulamasına izin verilen İslam hukuku (Şeriat), Yunanistan’ın ilelebet izin verdiği bir hak olarak algılanmamalıdır. İstanbul gayrimüslimlerinin bu hakkı çoktan ellerinden alınmıştır. Dolayısıyla son tahlilde elimizdeki İslam hukuku hakkında çirkin yüzünü azınlıklara çekinmeden gösteren mütekabiliyet kavramı bile geçerli değildir. O halde harekete geçilmelidir.
Amel planında harekete geçmek için en büyük eksiklik, Batı Trakya’da uygulanan İslam hukukunun maalesef hiçbir zaman ve hiç kimse tarafından madde madde, kanun kanun düzenlenip yayımlanmamış olmasıdır. Her davada farklılık arzeden (içtihad sonucu da olabilir) ve bu yüzden de bu tür bir çalışmanın olmadığı iddiası aslî nedeni teşkil edemez. Asırlar önce bu yorumları (içtihadları) yapabilen, yazabilen ve yayımlayan insanların varlığı bile Batı Trakya’da uygulanan İslam hukukunun bugün de çok rahat bir şekilde yazılabileceğini ve yayımlanabileceğini göstermektedir.
Unutulmamalıdır ki, gayrimüslim ülkelerde yaşayan Müslümanların pek çok sorunu (içtihada açık meselelerde olmak kaydıyla) yeniden yorumlanabilmektedir, hatta ve hatta kimi büyük âlim zatlarca güncel sorunlar devamlı surette de yorumlanmaktadır.
İşin ilginç yanı, Batı Trakya’da uygulanan İslam fıkhının kimi maddelerinin yeni içtihatlarla Avrupa kanunlarına, Avrupa nizamına göre düzenlenmesi mümkün olmasına rağmen, bu cesareti kimsenin göstermek istememesidir. Sebebi malumdur: Tarihte örneğini gösteremeyince, ne müçtehid imamların kaynaklarından, ne de daha sonraki dönemlerde verilmiş yorumlardan cevap bulunabilmektedir. Bu durumda da iş başa düşmektedir, müçtehid imamların döneminde karşılaşılmayan bu yeni soruna şimdi yeni bir yorum getirilmelidir.
Bunca ilahiyatçımız, bunca koca koca üniversiteleri bitirmiş İslam hukuku ve fıkhı uzmanı insanımız var Batı Trakya’da. Fakat gel gelelim bir tek Batıtrakyalı zımmînin bile gerek İslam hukuku gerekse İslam fıkhı hakkında, elimizde günümüzün şartlarını yorumlayan, yeni yorumlar getiren tek bir eseri yoktur. Oysa islâm fıkhı açısından bir gerçek vardır ki asla reddedilemez: Yaşadığımız, vatanımız dediğimiz Yunanistan, mülkiyet ve hakimiyet unsurları açısından gayrimüslimlerin elinde olan bir ülkedir. Her ne kadar kısmî şeriat elimizde bırakılmış olsa da, Müslümanca yaşayabilmek için yeni içtihadî yaklaşımlara ihtiyacımız vardır. Bunu anlamak bu kadar mı zor? Üstelik sırtımızda Yunanistan’ın geneline yayılmış bulunan Batıtrakyalıların ve elbette Avrupa’daki Müslümanların vebali vardır ve yeniden yorumlanacak bir azınlık fıkhı onlar için de çok büyük önem arzetmektedir.
Kalıplaşmış tutumumuzdan dolayı problemlerimiz gerçekte çığ gibi büyüyor. Avrupa insan hakları sözleşmesine aykırı olduğunu bilmemize rağmen neden gerekli olan içtihadî yorumları yapmıyor, elimizdeki kısmî şeriatın tümden kaybedileceğini görmüyoruz? Yumurtanın kapıya dayandığını bilmemize rağmen neden Batı Trakya’da Müslümanca yaşayabilemiz için gerekli olan açılımı gerçekleştiremiyoruz?
Oysa İslam tarihi bu filmi daha önce görmedi mi? Günümüzün hilkat garîbesi olan kimi Arap ve sair ülkelerdeki kurumlar işte bu hatanın sonucu değil mi? Zamanında yapılması gereken içtihadî yorumlar ehlince yapılmayınca, sonuç postu cilalı içi boş kurumlardan öteye gidemedi son tahlilde. Hem de dışarıdan gelen baskılar neticesinde…
Batı Trakya’da uygulanan islam hukukunu Avrupa İnsan Hakları çerçevesinde düzenlemez, en azından kısmî meselerde gerekli içtihada yönelmez, gerekli fetvaları çıkarmaz, elzem olan açılımları gerçekleştirmez ve uyguladığımız islam hukukunu tıpkı anayasa kitapçığı gibi kitaplaştıramazsak, endişelerimi dile getirdiğim bu yazım, has bahçeleri yabanî otlar bürümeden önce kâtibe yazdırdığım son arzuhalim olacak gibi. Varsın kendisinin zımmî olduğunu hâlâ anlayamayan gözler aransın dursun… Ne demiş şair:
Kendini yokluğa bağlamışsan Topraksın,
Gönlünde ilahî nur parıldıyorsa Arş.